Koło kwintowe

Jeśli zapiszesz gamę durową we wszystkich tonacjach, to zauważysz, że można te tonacje uporządkować według przybywania w nich znaków chromatycznych (krzyżyków lub bemoli).

Na przykład: gama durowa w tonacji C składa się z dźwięków:

C D E F G A B

Nie ma tu żadnego znaku chromatycznego, więc umieścimy tę tonację na szczycie naszej listy, oznaczając numerem "0". Gama durowa w tonacji G składa się z dźwięków:

G A B C D E F#

Przybył nam jeden krzyżyk, więc umieścimy ją zaraz po "C", oznaczając jako "1". Ta sama gama w tonacji E składa się z dźwięków:

E F# G# A B C# D#

Mamy tutaj 4 krzyżyki, więc umieścimy ją na naszej liście z oznaczeniem "4". Podobnie rozpisujemy pozostałe tonacje, aż do uzyskania pełnej listy uporządkowanej pod względem przybywania w nich krzyżyków:

C (0), G (1), D (2), A (3), E (4), B (5), F# (6), C# (7), G# (8), D# (9), A# (10), E# (11).

Jak można zauważyć, kolejne tonacje oddalone są od siebie o interwał kwinty w górę (C-G, G-D, itd.) Listę tę można przedstawić w formie graficznej, zapisując ją na okręgu - tak przedstawiona lista tonacji nazywa się właśnie kołem kwintowym. Podobną listę stworzyć można dla tonacji zapisanych z użyciem bemoli:

C (0), F (1), Bb (2), Eb (3), Ab (4), Db (5), Gb (6), itd...

Jak widać na kole kwintowym, tutaj również tonacje oddalone są od siebie o interwał kwinty, tylko w odwrotnym kierunku - w dół (C-F, F-Bb, itd.) Warto nadmienić, że tonacje z dużą ilością znaków chromatycznych są rzadko używane. Na przykład w tonacji G# pojawiają się dwa krzyżyki na nucie F (oznaczane Fx = czytane Fisis), a w każdej kolejnej tonacji takich podwójnych krzyżyków jest więcej. Zapis staje się wtedy nieczytelny i niepraktyczny. Umownie stosuje się zapis maksymalnie do 6 znaków przykluczowych. Począwszy od 7 znaków można zapis uprościć, przykładowo tonację C# (7 krzyżyków) można zapisać enharmonicznie jako Db (5 bemoli), tonację G# (8 krzyżyków) jako Ab (4 bemole), itd.

Krzysztof Inglik