Skale dominantowe

Do uzyskania odpowiedzi potrzebna jest w pierwszej kolejności całkowita znajomość tych wszystkich skal, które najczęściej są używane przez improwizujących muzyków. Pokaźną i bardzo ważną grupę stanowią tu na pewno skale dominantowe. Gdybyśmy od każdego z poszczególnych stopni gamy durowej zbudowali skalę, to okazałoby się, że skala dominantowa (czyli posiadająca tercję wielką i septymę małą) występuję tylko raz - na V stopniu. Jest to skala mixolidyjska związana nierozerwalnie z akordem dominantowym. Biorąc pod uwagę fakt, że (w przeciwieństwie do akordów majorowych, czy molowych) akord dominantowy występuje w gamie durowej również tylko raz, wydawać by się mogło, że do ogrywania tego akordu będziemy używać tylko wspomnianej już wcześniej skali mixolidyjskiej. Nic bardziej błędnego! Powszechnie w użyciu jest bowiem 6 skal dominantowych:

 

1. mixolidyjska

 

2. moll harmoniczny od 5 stopnia

 

3. mixolidyjska z podwyższonym 4 stopniem (zwana też lidyjską z obniżonym 7 stopniem)

 

4. alterowana

 

5. zmniejszona 1/2 - 1

 

6. zwiększona

 

Przypatrzmy się im, porównajmy je, a jeśli starczy nam czasu, to zastanowimy się, kiedy poszczególne skale stosujemy i dlaczego. Najlepszą metodą jest porównywanie poszczególnych stopni do dźwięków gamy durowej:

 

1. mixolidyjska                    1 2  3  4  5  6  7b 8

   (w stosunku do gamy durowej skala ta ma obniżony 7 stopień)

2. moll harmoniczny od 5 stopnia   1 2b 3  4  5  6b 7b 8

   (w stosunku do gamy durowej skala ta ma obniżony 2, 6 i 7 stopień) itd.

3. mixolidyjska z podw. 4 stopniem 1 2  3  4# 5  6  7b 8

4. alterowana                      1 2b 2# 3  5b 5# 7b 8

5. zmniejszona 1/2 - 1             1 2b 2# 3  4# 5  6  7b 8

6. zwiększona                      1 2  3  4# 5# 7b 8

 

Od dźwięku C będą to więc następujące skale:

 

1. C D  E  F  G  A  Bb C     - przykład 1

2. C Db E  F  G  Ab Bb C     - przykład 2

3. C D  E  F# G  A  Bb C     - przykład 3

4. C Db D# E  F# G# Bb C     - przykład 4

5. C Db Eb E  F# G  A  Bb C  - przykład 5

6. C D  E  F# G# Bb C        - przykład 6

 

Porównajmy je najpierw i odpowiedzmy sobie na pytanie: co one mają ze sobą wspólnego? Oczywiście 1 - 3 - 7b są to wyznaczniki akordu dominantowego. Pozostałe składniki stanowią w każdym przypadku zupełnie inną "mapę". Jeśli chcemy świadomie używać tych skal, to opanowanie ich dotyczy nie tylko miejsc na gryfie (palce, pozycje), ale również (a może przede wszystkim) umiejętności rozróżniania słuchem i zaśpiewania poszczególnych przebiegów. Przydaje się tu ćwiczenie tzw. "solfeżu" - czyli śpiewanie nut głosem. Jak widać, każda skala ma jakieś zmiany w stosunku do gamy durowej. Ćwiczenie polega na zaśpiewaniu najpierw gamy C-dur, a potem tej samej gamy z obn. 7 stopniem, obn. 7 stopniem i podw. 4 itd. według podanego schematu. Nie jest to na początku łatwe, można więc pomagać sobie, grając jednocześnie na gitarze. Prawda jest taka, że jeśli chcemy świadomie używać tych skal, to musimy je nie tylko umieć, ale przed wszystkim słyszeć. Proponuję niezwłocznie rozpocząć "bratanie się" z tymi skalami. Analizując bowiem harmonię klasycznych standardów jazzowych, zauważymy, że akord dominantowy jest chyba najczęściej występującym akordem, a jego rola - polegająca na budowaniu emocjonalnego napięcia - sprawia, że jest ulubionym "narzędziem" muzyków jazzowych np. przy reharmonizacji utworu. Oczywiście, uważny czytelnik zada pytanie: kiedy i dlaczego stosujemy poszczególne skale? Odpowiedzi jest wiele. Zależy to przede wszystkim ok:

 

- stylistyki utworu,

- typu akordu dominantowego,

- rodzaju akordu następującego po dominancie,

- tego, jak duże napięcie na dominancie chcemy uzyskać,

- ilości wspólnych dźwięków z następną skalą.

 

Należy zawsze pamiętać, że skale te posiadają silne wewnętrzne emocjonalne napięcie, domagające się rozładowania na akordy o charakterze tonicznym. Dominantowy charakter określają nam już 3 dźwięki akordowe: pryma, tercja i septyma mała. Pozostałe zaś składniki kierują nas miękko na następny akord jako lotki szybowca lub unoszą do góry, tworząc zwiększenie napięcia, które jeszcze bardziej domaga się rozwiązania. Na dobór skali wpływ mają zawsze wszystkie wymienione wcześniej czynniki. Dlatego też rzadko uzyskamy jednoznaczną odpowiedź na pytanie, jaką skalę w konkretnym przypadku należy zastosować.

 

Na początek zajmiemy się dwiema skalami: mixolidyjską i moll harmoniczną od 5 stopnia. Skalę mixolidyjską używamy wtedy, gdy ogrywamy "czysty" akord (tzn. bez alteracji), a po nim (najczęściej o 5 stopni w dół) następuje akord o charakterze durowym. Skala moll harm. od 5 stopnia służy do "ogrywania" dominanty, jeśli bezpośrednio po niej następuje skok o 5 stopni w dół na akord molowy. Dominanty do akordów molowych często w oznaczeniu mają alterację nony (9b), co sugeruje właśnie zastosowanie tej skali. W tym miejscu nasuwa się więc pytanie: dlaczego raz stosujemy skalę mixolidyjską, a innym razem moll harm. od 5 stopnia. Tym razem chodzi o ilość wspólnych dźwięków z następną skalą np. C mixolidyjska i o 5 stopni niżej F - jońska mają te same dźwięki, a C moll harm. od 5 stopnia i F eolska różnią się tylko jednym dźwiękiem (C mixolidyjska i F eolska to 3 dźwięki różnicy). Spróbujcie zagrać kilka razy połączenie C moll harm. od 5 stopnia z F eolską, następnie połączenie C mixolidyjskiej z F eolską, a usłyszycie różnicę i zrozumiecie, o co tu tak naprawdę chodzi.

 

Reasumując: podstawą do zastosowania skali mixolidyjskiej lub moll harm. od 5 stopnia jest rozwiązanie dominanty o 5 stopni w dół na akord durowy lub molowy - jest to podstawowy ruch w harmonii, często występujący także nie tylko po akordach dominantowych. W większości przypadków dominanty stosowane są bez alteracji, co w praktyce sprawia, że obie skale są podstawowymi skalami dominantowymi.

 

Proponuję zatem dobrze opanować dwie omówione dzisiaj skale, nauczyć się rozróżniać je słuchem i poćwiczyć łączenie z następnym akordem durowym lub molowym. Będzie to zresztą doskonałe przygotowanie do omówienia następnych czterech skal, co - jak sądzę - już niebawem nastąpi.