Formy bluesa, cz. 2

Dźwięki na gryfie naprawdę warto poznać. Moim głównym zamierzeniem jest przedstawienie fragmentu znanej kompozycji W. C. Handy’ego, tak aby każdy był w stanie go wykonać i dopasować do bluesowej formy zilustrowanej w ostatnim przykładzie tego warsztatu. Jak to zrobić bez pomocy tabulatury? Z jednej strony poznamy podstawy zapisu nutowego, z drugiej natomiast - uczynimy użytek z naszego ucha, grając ze słuchu zapisaną w nutach oraz nagraną na dołączonej do magazynu płycie melodię. Zaczynamy!

Na początek zajmiemy się dźwiękami i ich nazwami. Zanim przejdziemy do omówienia PRZYKŁADU 1, spójrz na rysunki. Pierwszy z nich przedstawia graficzny obraz biało-czarnej klawiatury. Zauważ powtarzający się układ dźwięków. Jest to widoczne na instrumentach klawiszowych, czego już nie można powiedzieć o naszym instrumencie. Dźwięki i ich kolejność występowania są jednak wspólne i można je dość łatwo przyswoić wzrokowo na przykładzie przedstawionego układu klawiatury. Litery A, B, C, D, E , F, G, które stanowią przede wszystkim abecadło polskiego alfabetu, powtórzone kilkakrotnie ułożą się w ciąg odpowiadający nazwom dźwięków białych klawiszy. Spróbuj zapamiętać ten powtarzający się obraz i odpowiadający mu alfabet dźwięków C, D, E, F, G, A, B, C.

Drugi rysunek przedstawia tę samą klawiaturę nałożoną na gryf. Każdą strunę należy potraktować jak osobną klawiaturę. Co z dźwiękami czarnych klawiszy? Mówimy, że dźwięki, które znajdują się obok siebie, leżą w odstępie półtonu. Każdy z nich możemy podwyższyć o półton lub obniżyć. Dźwięki klawiatury ułożone są w kolejności od najniższego do najwyższego, w kierunku od lewej do prawej strony, co dotyczy zarówno białych, jak i czarnych klawiszy. Na gryfie odpowiednio od strony główki gitary w kierunku jej korpusu (pudła rezonansowego). Dźwięki obniżamy za pomocą bemola (spłaszczona mała literka "b" przy nucie) i nazywamy, dodając końcówkę "-es". Np. obniżony o pół tonu dźwięk d to des (patrz przedostatnia nuta przykładu 2). Dźwięk podwyższony o pół tonu oznaczamy krzyżykiem przy nucie, np. dźwięk #c (patrz druga nuta przykładu 2). Dźwięki podwyższone nazywamy, dodając do dźwięku podwyższanego o pół tonu końcówkę "-is", np. dźwięk #c to cis. Zauważ, że zilustrowane w tabulaturze dźwięki: cis (przykład 2, nuta 2) oraz des (przykład 3, takt 2, nuta 3) leżą w tym samym miejscu (próg 4 struny A). Brzmieniowo jest to ten sam dźwięk. Jego różna nazwa wynika z różnych tonacji, w których może zostać zapisany.

Teraz pora na zapis nutowy. Spójrz na przykład 1 - nuty układają się w taki sam ciąg jak białe klawisze. Wybrałam tutaj zakres dźwięków C, D, E, F, G, A, B, C oraz D mieszczących się w granicach potrzebnych do zagrania przedstawionej dalej melodii. Dźwięki te układają się w "schodki", w kierunku od lewej do prawej, od dźwięków niższych do wyższych. Wykonaj ćwiczenie, wymawiając równocześnie na głos nazwy granych w danej chwili dźwięków. Zauważ miejsce ich występowania na gryfie. Gdy już opanujesz ćwiczenie, obserwuj gryf, nie tabulaturę. Czym różni się układ dźwięków z pierwszego i drugiego wiersza omawianego przykładu? Zapis nutowy wygląda tak samo, a tabulatura? Jaki wniosek? PRZYKŁAD 2 obejmuje dwa takty, w których dźwięki znajdują się w odległości pół tonu. Jest jeden wyjątek. Podwyższony o pół tonu dźwięk e (eis) to ten sam dźwięk brzmieniowo co f. Dlaczego? Spójrz na rysunki. Czym różni się od przykładu 2 PRZYKŁAD 3? Spójrz na tabulaturę, a następnie na zapis nutowy. Nazywaj dźwięki na głos, wykonując przykłady 2 i 3.

PRZYKŁAD 4 przedstawia pary dźwięków znajdujących się w tym samym miejscu na gryfie, lecz zapisanych w nutach inaczej. Pierwszy jest podwyższony, drugi - obniżony. Wykonaj podobne ćwiczenie samodzielnie, wybierając dowolny dźwięk na gryfie. Zastanów się, jaki dźwięk podwyższa, a jaki obniża. A co jeśli jest to dźwięk d? (dźwięk d to "podwójnie" podwyższony dźwięk c: cisis lub "podwójnie" obniżony dźwięk e: eses).

Zajmijmy się kształceniem słuchu i czytaniem z nut. "Jogo Blues" to piosenka z roku ok. 1913, która zainspirowała W. C. Handy’ego do skomponowania innego utworu. Był to strzał w dziesiątkę. Dodając do formy "Jogo Blues" dwa inne tematy muzyczne - stworzył przebój. Mowa o St. Louis Blues, którego forma, złożona z trzech bardzo charakterystycznych muzycznie tematów, zapewniła niemały sukces jego twórcy. PRZYKŁAD 5 przedstawia pierwszy z nich, którego to harmonia stanowi fundament formy bluesa 12-taktowego. Spróbuj odczytać tę melodię z nut. Uwaga! Na początku pięciolinii, tuż za kluczem wiolinowym, znajduje się krzyżyk. Podwyższa on dźwięk f . Zatem każdy zapisany na pięciolinii dźwięk f gramy jako fis. Spójrz, jak wygląda dźwięk f zapisany w nutach w przykładzie 1. Odszukaj go w zapisanej w nutach melodii (takt 9). Ten dźwięk należy odczytać jako fis. Dlaczego? Ze względu na tonację utworu, o której informują znaki przykluczowe. W naszym przypadku jest to tonacja G-dur, o czym informuje jeden krzyżyk, i odnosi się do dźwięku f.

Zachęcam do rozpracowania melodii ze słuchu. Nagrałam ją w wolnym tempie. Granie ze słuchu to sprawdzone i chyba najlepsze narzędzie rozwijające umiejętność swobodnej gry, poczucia rytmu oraz improwizacji. Nazwij dźwięki uzyskanej melodii. Spójrz, jak wyglądają na gryfie, i oceń, z czego to wynika. Sprawdź poprawność odczytanej ze słuchu melodii z zapisem nutowym.

Forma bluesa przedstawionej powyżej melodii jest następująca: // I7 / IV7 / I / I7 / IV / IV7 / I / I / V7 / V7 / I / I / I V7 //. I - to pierwszy stopień tonacji G-dur, jest to G. IV stopień to C, a V stopień to D. Tabulatura w PRZYKŁADZIE 6 ilustruje, jak najprościej zagrać i dopasować akordy do formy bluesa 12-taktowego i poznanej przed chwilą melodii. Natomiast zapis nutowy przedstawia, z jakich dźwięków kolejno składa się dany akord. Przykład 6 potraktuj jako zadanie-analizę: Odczytaj akord, korzystając z tabulatury. Nazwij wszystkie dźwięki uzyskanego akordu, uwzględniając każdą strunę. Na przykład akord G: a) tabulatura (patrząc od struny E6): G, B, D, G, D, G; b), nuty: G, B, D. Z ilu dźwięków składa się akord G? Co charakterystycznego jest w zapisie nutowym akordu? Zauważ, że jedna nuta "leży" na drugiej. W jakich odstępach leżą dźwięki akordów G i C na klawiaturze? Za miesiąc form bluesa ciąg dalszy. Odkryjemy pozostałe dwie części omawianej kompozycji i dowiemy się, co z tym bluesem ma wspólnego tango oraz ragtime.