System modalny
Radek Chwieralski
Według mnie, system modalny to kluczowe zagadnienie w temacie harmonii. Gitarzyści pytają często, jak zaimprowizować do podkładu. Odpowiadam im: Żeby móc improwizować świadomie na pewno wielką podporą będzie znajomość systemu modalnego, czyli systemu siedmiu skal, siedmiu akordów. Na systemie modalnym opiera się prawie cała światowa muzyka. Oczywiście i od tego systemu mogą wystąpić pewne odstępstwa. będące jedynie urozmaiceniem słyszalnym w utworze. Zacznijmy jednak od podstaw.
Wszystko opiera się na skali majorowej, czyli na gamie durowej. Przyjmijmy przykładową prymę C tej gamy. Jej składniki to: C, D, E, F, G, A, B. Gama durowa jest skalą siedmiostopniową, tzn. składającą się z siedmiu dźwięków. Osmy dźwięk byłby oktawą, więc się go nie liczy. Dla przypomnienia należy opracować tę gamę przez dwie oktawy występująco i zastępująco, opierając je na strunie E6, czyli w VIII pozycji. Kolejny, właściwy już dla tego tematu krok: zagrajcie cztery dźwięki tej gamy, zaczynając od I stopnia, czyli od pierwszego dźwięku (C), ale grając co drugą nutę.
Jakie to będą dźwięki? C, E, G, B. Przyjmijmy pierwszy, najniższy z tych dźwięków za prymę. Jakie więc będą to interwały, oczywiście w stosunku do dźwięku C? Odpowiedź brzmi: to pryma, tercja wielka, kwinta i septyma wielka. Kolejne pytanie - jaki rodzaj czterodźwięku stworzą te interwały? Oczywiście będzie to czterodźwięk majorseptymowy. Ostatnie z pytań - jak będzie nazywał się akord będący czterodźwiękiem majorseptymowym z prymą C? Odpowiedź: CMaj7. Skala zbudowana na I stopniu gamy majorowej, tzn. zagrana na materiale dźwiękowym tej gamy i zaczynająca się od pierwszego jej dźwięku, nosi nazwę skali jońskiej.
Zagrajcie teraz cztery dźwięki skali majorowej, na której bazuje cały system, zaczynając od jej II stopnia, czyli od dźwięku D grając co drugi. Jakie to będą dźwięki? D, F, A, C. Przyjmijmy pierwszy, najniższy z nich za prymę. To pryma, tercja mała, kwinta i septyma mała. Jaki rodzaj czterodźwięku stworzą te interwały? Oczywiście będzie to czterodźwięk mollseptymowy. Jak będzie nazywał się akord będący czterodźwiękiem mollseptymowym z prymą D? Odpowiedź: Dm7. Skala zbudowana na II stopniu famy majorowej, skala dorycka. Stopnie III, IV, V, VI i VII spróbujcie zbudować już sami. Poniżej cały system modalny, czyli czterodźwięki zbudowane na poszczególnych stopniach gamy durowej o przykładowej prymie C:
Niektóre ze stopni systemu modalnego mają swoje oddzielne nazwy, których znajomość jest bardzo istotna, bowiem na nich opiera się choćby wiele kadencji, czyli określonych progresji akordów: I (tonika), IV (subdominanta), V (dominanta).
Charakterystyka skal modalnych:
Spróbujcie zagrać czterodźwięki zbudowane na poszczególnych stopniach gamy durowej o innej prymie, np. G, czy D. Pozwoli to zuniwersalizować się i wstępnie przygotować na przyszłą konfrontację z systemem modalnym w praktyce przy kompozycji lub improwizacji do danej progresji akordów. Z czterodźwięków zbudowanych na poszczególnych stopniach skali majorowej możemy wyodrębnić kilka rodzajów akordów:
Akordy z majorową tercją i majorową sepytmą (majorowa to nic innego jak wielka, z ang. major, a major chord to akord durowy). Oznaczenia dla tego rodzaju akordów to: Maj7, MA7, 7+, #7, Δ, j (ten symbol to skrót od skali jońskiej, w której występuje septyma wielka). Akordy majorowe mają brzmienie stabilne, sugerujące w przebiegach harmonicznych punkty spoczynkowe. W każdej skali majorowej znajdziemy je na stopniach I i IV.
Jest jeszcze jeden czterodźwięk durowy (czyli taki, którego podstawą jest trójdźwięk durowy) - na V stopniu. Od poprzedniego (majorowego) różni się on jednak septymą, która jest minorowa, mała. Interwał kwarty, zwiększonej pomiędzy tercją a septymą akordu, i jego brzmienie (dążenie do rozwiązania na tonikę) - stwarzają wyraźnie brzmiące napięcie. Wszystkie akordy majorowe z septymą małą nazywamy ogólnie dominantseptymowymi.
Akordy mollseptymowe są nieco mniej stabilne od akordów majorseptymowych. Często poprzedzają akordy dominantseptymowe. Ostatni rodzaj czterodźwięku to akord zbudowany na VII stopniu gamy majorowej. Jego budowę możemy przyrównać do akordu mollseptymowego z tą różnicą, że zamiast kwinty czystej mamy tutaj do czynienia z kwintą zmniejszoną. Możemy przyjąć, że najważniejszymi składnikami akordów są: pryma, tercja i septyma.
W zapisie tabulatorowym oraz nutowym znajduje się druga część akordów, o których mówiłem w poprzednich warsztatach, natomiast opalcowanie skal modalnych wraz z ćwiczeniami na ich rozegranie przedstawię w kolejnym numerze magazynu.
Przy następnym spotkaniu zajmiemy się już bardziej konkretnie grą solową w praktyce, gdzie na przykładach omówię szczegółowo, jak improwizować na bazie dotychczas przekazanej w moich workshopach wiedzy.
Wszystko opiera się na skali majorowej, czyli na gamie durowej. Przyjmijmy przykładową prymę C tej gamy. Jej składniki to: C, D, E, F, G, A, B. Gama durowa jest skalą siedmiostopniową, tzn. składającą się z siedmiu dźwięków. Osmy dźwięk byłby oktawą, więc się go nie liczy. Dla przypomnienia należy opracować tę gamę przez dwie oktawy występująco i zastępująco, opierając je na strunie E6, czyli w VIII pozycji. Kolejny, właściwy już dla tego tematu krok: zagrajcie cztery dźwięki tej gamy, zaczynając od I stopnia, czyli od pierwszego dźwięku (C), ale grając co drugą nutę.
Jakie to będą dźwięki? C, E, G, B. Przyjmijmy pierwszy, najniższy z tych dźwięków za prymę. Jakie więc będą to interwały, oczywiście w stosunku do dźwięku C? Odpowiedź brzmi: to pryma, tercja wielka, kwinta i septyma wielka. Kolejne pytanie - jaki rodzaj czterodźwięku stworzą te interwały? Oczywiście będzie to czterodźwięk majorseptymowy. Ostatnie z pytań - jak będzie nazywał się akord będący czterodźwiękiem majorseptymowym z prymą C? Odpowiedź: CMaj7. Skala zbudowana na I stopniu gamy majorowej, tzn. zagrana na materiale dźwiękowym tej gamy i zaczynająca się od pierwszego jej dźwięku, nosi nazwę skali jońskiej.
Zagrajcie teraz cztery dźwięki skali majorowej, na której bazuje cały system, zaczynając od jej II stopnia, czyli od dźwięku D grając co drugi. Jakie to będą dźwięki? D, F, A, C. Przyjmijmy pierwszy, najniższy z nich za prymę. To pryma, tercja mała, kwinta i septyma mała. Jaki rodzaj czterodźwięku stworzą te interwały? Oczywiście będzie to czterodźwięk mollseptymowy. Jak będzie nazywał się akord będący czterodźwiękiem mollseptymowym z prymą D? Odpowiedź: Dm7. Skala zbudowana na II stopniu famy majorowej, skala dorycka. Stopnie III, IV, V, VI i VII spróbujcie zbudować już sami. Poniżej cały system modalny, czyli czterodźwięki zbudowane na poszczególnych stopniach gamy durowej o przykładowej prymie C:
Charakterystyka skal modalnych:
Akordy z majorową tercją i majorową sepytmą (majorowa to nic innego jak wielka, z ang. major, a major chord to akord durowy). Oznaczenia dla tego rodzaju akordów to: Maj7, MA7, 7+, #7, Δ, j (ten symbol to skrót od skali jońskiej, w której występuje septyma wielka). Akordy majorowe mają brzmienie stabilne, sugerujące w przebiegach harmonicznych punkty spoczynkowe. W każdej skali majorowej znajdziemy je na stopniach I i IV.
Jest jeszcze jeden czterodźwięk durowy (czyli taki, którego podstawą jest trójdźwięk durowy) - na V stopniu. Od poprzedniego (majorowego) różni się on jednak septymą, która jest minorowa, mała. Interwał kwarty, zwiększonej pomiędzy tercją a septymą akordu, i jego brzmienie (dążenie do rozwiązania na tonikę) - stwarzają wyraźnie brzmiące napięcie. Wszystkie akordy majorowe z septymą małą nazywamy ogólnie dominantseptymowymi.
Akordy mollseptymowe są nieco mniej stabilne od akordów majorseptymowych. Często poprzedzają akordy dominantseptymowe. Ostatni rodzaj czterodźwięku to akord zbudowany na VII stopniu gamy majorowej. Jego budowę możemy przyrównać do akordu mollseptymowego z tą różnicą, że zamiast kwinty czystej mamy tutaj do czynienia z kwintą zmniejszoną. Możemy przyjąć, że najważniejszymi składnikami akordów są: pryma, tercja i septyma.
W zapisie tabulatorowym oraz nutowym znajduje się druga część akordów, o których mówiłem w poprzednich warsztatach, natomiast opalcowanie skal modalnych wraz z ćwiczeniami na ich rozegranie przedstawię w kolejnym numerze magazynu.
Przy następnym spotkaniu zajmiemy się już bardziej konkretnie grą solową w praktyce, gdzie na przykładach omówię szczegółowo, jak improwizować na bazie dotychczas przekazanej w moich workshopach wiedzy.
