Zmiany pozycji - ćwiczenia na jednej strunie

Nic bardziej mylnego, ponieważ bardzo często realizacja np. jakiegoś konkretnego zapisu nutowego wymusza na grającym zmiany pozycji. Uwarunkowane jest to nie tylko określoną artykulacją, ale także modulacjami czy też koniecznością wyjścia poza skalę osiągalną w ulubionej przez grającego pozycji. Nie od dziś wiadomo, że instrument jazzowy brzmi lepiej w niższych pozycjach (np. trzeciej czy piątej), w związku z tym każda wycieczka w wyższe rejestry gitary zawsze związana będzie z ruchem ręki na gryfie. Niestety w wielu przypadkach dochodzi wtedy do niekontrolowanych (często niestety akceptowanych przez gitarzystę) akcentów, które mają związek bardziej ze zmianą ułożenia lewej ręki niż z rytmiką granej improwizacji czy też realizowanego zapisu nutowego. Żeby więc tego uniknąć, warto chyba przegrać kilka proponowanych w tym miesiącu ćwiczeń, które albo pokażą, że problem nas nie dotyczy, albo staną się przyczynkiem do poszerzenia naszych umiejętności.

Najlepszym sprawdzianem będzie na początek przegranie przez jedną oktawę zwykłej gamy durowej - najpierw w jednej pozycji (w tym przypadku piątej), a następnie tylko na jednej strunie (PRZYKŁAD 1). Porównanie obydwu przebiegów pod względem artykulacji i akcentacji da nam odpowiedź na pytanie, na jakim etapie, jeśli chodzi o zmiany pozycji, jesteśmy. Prawidłowe wykonanie gamy na jednej strunie w metrum parzystym powinno zawierać w pierwszym takcie akcenty na dźwięki C i G, a w drugim takcie na C i F, czyli na "1" i "3". W praktyce najczęściej akcenty powstają po zmianie pozycji, czyli: w takcie 1 (oczywiście oprócz C na "1") na dźwięku E (czyli "2") i na A ("3i"). W drodze powrotnej najczęściej akcentujemy G (czyli "2i") i E ("3i"). Ażeby dokładnie uzmysłowić sobie różnicę pomiędzy prawidłowym a nieprawidłowym wykonaniem tego ćwiczenia, posłuchajcie pierwszego nagrania. PRZYKŁAD 1 zawiera trzy wersje: pierwsza to gama zagrana w piątej pozycji, druga to prawidłowe wykonanie na jednej strunie, trzecia zaś to wersja gamy na jednej strunie zawierająca wspomniane przed chwilą błędy - czyli akcenty wynikające z ruchu lewej ręki podczas zmian pozycji.

Przejdźmy teraz do naszych ćwiczeń, które zgodnie z maksymą "minimum dźwięków, maksimum problemów" skonstruowane są na pięciu dźwiękach gamy - najpierw durowej (zmiana pozycji z palca 3), a potem molowej (zmiana pozycji z palca 4) - PRZYKŁAD 2. Nadal obowiązuje nas metrum parzyste, więc podczas grania będziemy się starać akcentować pierwszy i piąty dźwięk w każdym takcie.

Dużo trudniejsze jest następne ćwiczenie (PRZYKŁAD 3). Spowodowane jest to zmianą podziału rytmicznego na triolowy. To właśnie trójdzielne metrum powoduje konieczność zagrania akcentu w coraz to innym miejscu, a co gorsza - w kilku miejscach dźwięk nieakcentowany przypada na zmianę pozycji. Zmusza to grającego do maksymalnego rozluźnienia w tym momencie lewej ręki, ponieważ w przeciwnym wypadku nastąpi niekontrolowany, wynikający z nagłego ruchu akcent. Jak się okazuje, problem ten dotyczy w zasadzie wszystkich "strunowców", czyli także skrzypków, wiolonczelistów oraz oczywiście gitarzystów klasycznych. Związane jest to z mechanizmem nieświadomego przenoszenia powstałego podczas nagłego, zdecydowanego ruchu napięcia jednej ręki (w tym wypadku lewej) na drugą (czyli prawą), którą właśnie w tym momencie wydobywamy dźwięk.

Podobnie musimy postępować podczas ogrywania PRZYKŁADU 4, który oparty jest na gamie molowej. Zmiana pozycji następuje tu między dźwiękiem Eb (granym palcem 4) i F (palec 1) - jest to wersja pierwsza tego ćwiczenia, jeśli chodzi o palcowanie. Podany niżej drugi wariant różni się tym, że dźwięki F i G gramy palcami 2 i 4, czyli zmianę pozycji dokonujemy z palca 4 (dźwięk Eb w I pozycji) na palec 2, a nie jak w pierwszym wariancie na 1. Tak więc możemy problem zmiany pozycji przerobić w kilku wariantach palcowania, co jest bardzo istotne, ponieważ nigdy nie wiemy, jakimi ścieżkami będziemy podczas improwizacji (czy też podczas realizacji zapisu nutowego) podążać.

Tak przygotowani możemy spokojnie powrócić do granej na początku przez jedną oktawę gamy, z tym że teraz wykonamy ją podobnie jak dwa poprzednie ćwiczenia - w metrum trójdzielnym (PRZYKŁAD 5). Ażeby przerobić wszystkie możliwe kombinacje rytmiczne, musimy (tak jak w przykładach 3 i 4) naszą gamę zagrać trzykrotnie. Zwróćcie uwagę, że za każdym razem akcent przypada na inny dźwięk, w związku z tym podczas zmian pozycji przerabiamy wszystkie możliwe kombinacje połączeń dźwięków akcentowanych i nieakcentowanych. Jak pewnie sami zauważyliście, zagranie gamy na jednej strunie nie jest wcale takie proste, jeśli oczywiście chcemy ją wykonać w szybszym tempie. Proponuję więc poświęcić więcej czasu na granie naszych przykładów w wolnych tempach, ponieważ z doświadczenia wiem, że wykonywanie w metrum trójdzielnym tych niby prostych przebiegów gamowych wymaga czasami kilku tygodni ćwiczenia. Na co należy zwrócić uwagę? Przede wszystkim na całkowite rozluźnienie lewej ręki przed zmianą pozycji oraz na zastosowanie ruchu "wspomagającego", czyli ruchu kiścią dłoni w kierunku nowej pozycji. Największym (i zawsze słyszalnym) błędem jest zmienianie pozycji na sztywnym nadgarstku, ponieważ musimy wtedy ruszyć całą (niekiedy włącznie z ramieniem) ręką. Niektóre szkoły skrzypcowe zalecają np. ćwiczenie początkowe polegające na: zatrzymaniu się przed zmianą pozycji, świadomym rozluźnieniu lewej ręki, a dopiero potem na zagraniu kolejnych dźwięków. Tego typu ćwiczenie przygotowawcze doprowadzić może do wykształcenia się samoistnego impulsu rozluźniającego, który podczas grania w normalnym tempie pojawiał się będzie w czasie każdej zmiany pozycji.

Na koniec jeszcze jedna uwaga: wszystkie omawiane tu przykłady powinniśmy przegrać na wszystkich sześciu strunach, albowiem w zależności od tego, na której strunie gramy, zmienia się nam wygięcie nadgarstka lewej ręki (na strunie E1 minimalne, na E6 maksymalne), co ma również wpływ na wykonywane ćwiczenie.