Zamiennik skali alterowanej - substytut trytonowy

Jak już wspomniałem wcześniej, skalę alterowaną możemy zastosować bądź w przypadku występowania dominanty alterowanej, bądź też w celu zwiększenia napięcia emocjonalnego, wtedy zastępujemy nią skalę miksolidyjską lub moll harmoniczną od 5 stopnia. Opanowanie skali alterowanej nie jest jednak takie proste. Pomiędzy prymą a tercją znajdują się aż cztery dźwięki (wszystkie skale gamowłaściwe mają tu 3 dźwięki), później zaś następuje pochód 4 całych tonów. Ćwiczone więc przez lata wprawki na skalach, a także wyrabiane nawyki melodyczne - niezbyt się tu sprawdzają, co często może (chociaż nie musi) zniechęcić do ćwiczenia w gruntownym opanowaniu i stosowaniu tej skali.

Toteż do problemu spróbujemy podejść z innej strony. Istnieje w harmonii termin "substytut trytonowy". Cóż to takiego? Postaram się wyjaśnić to zagadnienie na przykładzie naszej ulubionej (bo najprostszej do opowiadania) tonacji C-dur. Dominanta G7 posiada pomiędzy 3 i 7 stopniem tryton (H - F). Taki sam tryton występuje w dominancie Db7. Dokładnie jest to F - Cb (czyli enharmonicznie zmienione H). Db dla akordu G7 to obniżony 5 stopień, a G dla akordu Db7 to podwyższony 4 stopień (czyli enharmonicznie obniżony 5 stopień).

Reasumując: G7/5b to dźwięki G - H - Db - F, a Db7/5b to dźwięki Db - F - G (czyli Ab obniżone o pół tonu) i Cb (czyli H). Spróbujcie zagrać na gitarze obydwa pasaże - widzicie teraz, że są to te same dźwięki. Wniosek z tego prosty: zamiast G7/5b można zagrać Db7/5b, czyli:

    | Dm7    | G7/5b  | Cmaj7  |

zastępujemy pochodem:

    | Dm7    | Db7/5b | Cmaj7  |

Db7/5b według poprzednich naszych ustaleń ogrywamy skalą miksolidyjską z podwyższonym 4 stopniem. No i co się okazuje? Skale G alterowana i Db miksolidyjska 4# składają się z tych samych dźwięków. Pozwala to nam uprościć myślenie, szybciej opanować skalę, wprawki i "patenty", ponieważ w stosunku do gamowłaściwej miksolidyjskiej skala miksolidyjska 4# ma zmieniony tylko jeden dźwięk - podwyższoną kwartę. Jako ćwiczenie spróbujcie jakąkolwiek wprawkę czy dłuższą frazę zagrać, zmieniając tylko jeden dźwięk (4 na 4#), a potem spróbujcie zastosować ją do potrzeb skali alterowanej (2b, 2#, 4#, 5#). Wynik pozostawiam bez komentarza...

Tu przechodzimy do kolejnego problemu, który występuje nie tylko przy okazji zamiany skal dominantowych, a mianowicie: jak w miarę szybko opanować łączenie skal różniących się kilkoma dźwiękami. Oczywiście pojęcie "szybko" jest tutaj umowne. Nie sądzę, aby kiedykolwiek powstała książka "Nauka improwizacji jazzowej w weekend". Wszystko wymaga czasu, systematycznego ćwiczenia i koncentracji. Istnieją jednak skróty, które na bazie nabytych już przez Was (czasami nieświadomie) umiejętności, pozwalają zdecydowanie szybciej dojść do wyznaczonego celu. Jak zatem opanować łączenie skal? Weźmy tu na początek np. skalę Db miksolidyjską 4# i C jońską.

1. Ogrywamy całe skale: Db Eb F G Ab Bb Cb(H) Db i C D E F G A H C

2. Wyznaczamy dźwięki wspólne: F G i H

3. Dzielimy skalę na 2 części ograniczone wspólnymi dźwiękami F - H

- Cmaj7 => F G A H | H C D E F

- Db7 => F G Ab Bb H | H Db Eb F

4. Improwizujemy teraz proste frazy w obrębie jednego trytonu (F - H) według schematu

   || Cmaj7 | Db7/5b :||

Potem tak samo postępujemy z drugim trytonem (H-F).

Przez pewien czas ćwiczymy to w kilku pozycjach. Co to znaczy "pewien czas"? Dla jednego może to być 20 minut, a ktoś inny będzie potrzebował 2 godziny. Wszystko to zależy od nabytych wcześniej umiejętności, nawyków, świadomości dźwięków, szybkości uczenia się. Każdy pracuje w innym tempie, innym czasie. Pamiętajcie: gra na instrumencie to wędrówka drogą, która nie ma końca. W każdym zakątku świata spotykamy wędrowców, lecz żadne z nich się nie ściga. Każdy idzie do swojego celu w swoim tempie - przez jakiś czas idą w grupie, a potem osobno...

Wracamy do ćwiczenia: po opanowaniu gry oddzielnie dla każdej części, łączymy skale. Teraz próbujemy frazę z akordu Cmaj7 powtarzać na Db7 (mając świadomość zmieniających się przy zmianie harmonii dźwięków). Można też myśl rozpoczętą na pierwszej skali kontynuować (nie przerywając gry) na skali drugiej. Pomocne może być też ćwiczenie prostych progresji na zmianę, tj. raz na Db7, raz na Cmaj7.

Uwaga: ćwiczenia te wymagają dużej koncentracji. Starajcie się ćwiczyć w tempie, w którym potraficie myśleć w miarę swobodnie o zmieniających się dźwiękach. Ważne jest, aby wiedzieć po jakich dźwiękach będziemy się poruszać, zanim nastąpi kolejny akord. Wyprzedzanie myślą harmonii jest podstawowym warunkiem swobodnej improwizacji.

Na zakończenie jak zwykle trochę nutek. Przykłady 1 i 2 to właśnie proponowane wcześniej proste frazy oparte na skalach C jońskiej i Db miksolidyjskiej 4# przepołowionych dźwiękami F i H.

Tak naprawdę to niewiele można wymyślić, mając do dyspozycji dźwięki w obrębie trytonu. Jednak swobodę poruszania się po całej skali możliwe jest do osiągnięcia dopiero po opanowaniu poszczególnych odcinków. Jeszcze jedna ważna rzecz - podane opalcowania są przykładowe. Pamiętajcie o realizacji proponowanych ćwiczeń w różnych pozycjach. Przykład 3 to proste czterodźwiękowe wprawki od poszczególnych dźwięków skali, przy zmianie harmonii co pół taktu. Każdy następny czterodźwięk zaczyna się od kolejnego wyższego dźwięku (także przy zmianie skali).



Przykłady 4 i 5 to czterodźwiękowe progresje zmieniające się co jeden takt.





Mam nadzieję, że idea tych ćwiczeń jest zrozumiała i że potraficie już ułożyć sami również inne przykłady. Kierunek poruszania się jest dowolny. Może być występujący lub zstępujący. Aha, w skali Db miksolidyjskiej 4# septymę małą dla ułatwienia zapisałem jako H - w rzeczywistości jest to Cb. 

Życzę cierpliwości, wytrwałości i zapraszam za miesiąc.