Akordy Zwiększone i Zmniejszone

Jednakże znajomość akordów zwiększonych zmniejszonych jest również bardzo wskazana, a w gatunkach pokrewnych jazzowi - wręcz niezbędna. Jak zapewne wszyscy pamiętają, budowanie akordów odbywa się z zastosowaniem zasady tercjowości. Oznacza to, że biorąc za punkt wyjścia jakąś gamę (najlepiej siedmiostopniową), możemy stworzyć na każdym jej stopniu akord (trójdźwięk, akord septymowy, nonowy itd.), wybierając z tej gamy co drugi dźwięk od danego stopnia i ustawiając wybrane nuty "w pionie", aby stanowiły współbrzmienie. Odległości pomiędzy sąsiadującymi dźwiękami akordu to tercje, a ponieważ są one na ogół wielkie albo małe (składające się z czterech lub trzech półtonów), nietrudno policzyć, że maksymalna, możliwa do zbudowania liczba typów trójdźwięków, wynosi cztery. Gdy dolna tercja jest wielka, a górna mała, wówczas będzie to trójdźwięk durowy, w przypadku odwrotnym - molowy. Pozostają zatem jeszcze dwie możliwości: trójdźwięk zbudowany z dwóch tercji małych (zmniejszony) lub z dwóch tercji wielkich (zwiększony). Ponieważ oba są współbrzmieniami dysonującymi, używa się ich do budowania napięcia i najczęściej pełnią one funkcję dominanty. Fakt, że są dysonansami, powoduje dość oszczędne ich stosowanie, stąd prawdopodobnie wynika ich nikła znajomość wśród mniej zaawansowanych gitarzystów.

Trójdźwięk zmniejszony występuje na VII stopniu gamy durowej, a oznacza się go symbolem ??, dim lub czasem m-5. W czystej postaci występuje rzadko, najczęściej jako dominanta septymowa bez prymy - akord H?? (h, d, f) to nic innego jak akord G7 (g, h, d, f) bez dźwięku g. W amerykańskich źródłach nutowych oznaczenie "dim" można spotkać dość często, jednak przeważnie oznacza ono tam nie trójdźwięk zmniejszony, lecz czterodźwięk septymowy zmniejszony, nazywany też akordem zmniejszonym (w odróżnieniu od akordu półzmniejszonego, czyli m7-5). Trójdźwięk zmniejszony stanowi punkt wyjścia do skonstruowania dwóch czterodźwięków septymowych - półzmniejszonego i zmniejszonego.

Pierwszy zawiera septymę małą i występuje na VII stopniu tonacji durowej, natomiast drugi septymę zmniejszoną (równą enharmonicznie sekście wielkiej). W dalszej części tych warsztatów skupimy się na akordzie septymowym zmniejszonym, zostawiając omówienie półzmniejszonego na inną okazję.

Przykład 1 przedstawia trójdźwięk zmniejszony H?? w postaci samodzielnej i jako część akordu G7 (wraz z jego rozwiązaniem na C) oraz przekształcenie trójdźwięku zmniejszonego w akordy: półzmniejszony i zmniejszony.

 

Akord septymowy zmniejszony (czterodźwięk) nie występuje w tonacji durowej, natomiast pojawia się na VII stopniu tonacji molowej harmonicznej. Tak jak trójdźwięk zmniejszony można potraktować jako dominantę septymową bez prymy, tak i czterodźwięk zmniejszony można potraktować jako akord nonowy (również) bez prymy. Zatem, po dodaniu do akordu H??7 (inne oznaczenie to Hdim7) dźwięku g w basie, otrzymamy akord G7-9 występujący na V stopniu tonacji Cmh (moll harmoniczne). Jak widać, w tym kontekście akord zmniejszony pełni także rolę dominanty.

W przykładzie 2 pokazuję najważniejsze układy akordu H??7 na gryfie, jego kolejne przewroty w jednym z tych układów z rozwiązaniem na akord toniczny Cm oraz dwa układy pasaży akordu H??7 na gryfie. Proszę zwrócić uwagę, że kolejne przewroty akordu zmniejszonego powstają przez przesuwanie jakiegokolwiek jego diagramu o trzy pozycje w górę lub w dół - wynika to z tego, że akord zmniejszony dzieli oktawę na cztery równe części po trzy półtony (ściśle mówiąc, są to trzy tercje małe i jedna sekunda zwiększona), a więc przesunięcie akordu lub pasażu o interwał tercji małej powoduje zagranie dokładnie tych samych dźwięków (różnice mogą występować jedynie w ich nazwach).

Do ogrywania akordu zmniejszonego możemy stosować (oprócz jego pasażu) skalę molową harmoniczną, o ile pełni on rolę dominanty w tonacji molowej harmonicznej, oraz ośmiotonową skalę cały ton-półton (zwaną też symetryczną lub zmniejszoną). Zastosowanie tych pasaży i skal do ogrania progresji G7(-9)-Cm pokazuje przykład 3.

 

Trójdźwięk zwiększony składa się z dwóch tercji wielkich. Dzieli on oktawę na trzy równe części po cztery półtony i w tym sensie jest analogiczny do akordu septymowego zmniejszonego. Tak jak poprzednio, jego przewroty na gitarze uzyskuje się przez przesunięcie diagramu o stałą liczbę pozycji w górę lub w dół (w tym przypadku liczba ta wynosi cztery). W praktyce spotyka się go najczęściej w postaci czystej lub jako akord dominantowy ze zwiększoną kwintą. Oba te akordy pełnią rolę dominant i prowadzą na ogół do toniki durowej (niekiedy molowej).

W przykładzie 4 pokazuję dwa najczęściej stosowane diagramy tych akordów, przewroty trójdźwięku zwiększonego z rozwiązaniem na akord Cmaj7 oraz pasaż zwiększony w jednym z niewielu możliwych i prawdopodobnie najwygodniejszym układzie palcowym. Do ogrywania akordu zwiększonego możemy stosować m.in. skalę całotonową, ponieważ składa się ona z samych całych tonów dzielących na połowy występujące w akordzie tercje wielkie.

 

Przykład 5 to opalcowanie skali całotonowej oraz przykładowa zagrywka po skali całotonowej pod akord G7+5 z rozwiązaniem na akord Cmaj7, który ograłem pasażem. Powodzenia!



W warsztatach "Solo" (s. 128) również znajdziecie informacje na temat akordów zmniejszonych.