Rozważania na temat trytonu

Nie ukrywam, że warsztat ten nie należał do najprostszych i wymagał niemałego skupienia. Tym razem obniżymy poprzeczkę. Chcę, aby każdy z Was zaprzyjaźnił się z trytonem. Jest to jeden z ważniejszych i często pojawiających się w bluesie interwałów. Współbrzmienie dwóch dźwięków tworzących tryton może z początku niespecjalnie Wam przypaść do gustu. Jednak jego malowanie na gryfie w kontekście barwienia bluesowej triady, a więc toniki (I), subdominanty (IV) oraz dominanty (V) - może być wspaniałą przygodą w zgłębianiu oceanu zwanego harmonią. Zaczynamy!

Odpowiedzmy sobie na pytanie: co to jest tryton? Z pojęciem tym spotkaliśmy się już przy okazji tematu dotyczącego skali bluesowej, w której to właśnie tryton odgrywa znaczącą rolę. A co pisze encyklopedia? Z niej dowiemy się między innymi, że dzieli oktawę na pół. Jeżeli oktawę tworzy 12 półtonów, to w naszym trytonie jest ich 6. Prześledźmy kolejne półtony, np. od dźwięku g. Są to kolejno: g#, a, a#, b, c, c#. Wniosek? Odległość między dźwiękami g i c# to główny temat naszych rozważań. Spróbuj w ramach ćwiczenia odnaleźć te dwa dźwięki na swoim instrumencie.

Myślę, że będzie to bardzo dobra rozgrzewka przed przystąpieniem do przykładu 1. Rozpoczynamy formować bluesa w tonacji A. Pierwszy stopień pełni rolę bluesowej toniki i przybiera tutaj formę trójdźwięku septymowego A7. Rolę tercji wielkiej pełni tutaj dźwięk c#, a septymy małej - dźwięk g. Wniosek? Dźwięki te utworzyły nam tryton. Drugi takt należy do subdominanty D7. Występujące tutaj składniki tercji wielkiej oraz septymy małej (odpowiednio są to dźwięki f# oraz c) również tworzą interwał zwany trytonem. W kolejnych dwóch taktach mamy - zgodnie z formą 12-taktowego bluesa - powtórzoną funkcję A7. Co warto zapamiętać? Składniki tercji wielkiej oraz septymy małej tworzą muzyczną odległość zwaną trytonem.

Przejdźmy do przykładu 2. Progresja I7-IV7-I7-I7 (A7-D7-A7-A7) jest identyczna z tą zilustrowaną w przykładzie powyżej. Jednak w akordzie A7 składnik tercji wielkiej przeniosłam oktawę wyżej. Zwróć teraz uwagę, jak się zmienia na gryfie odległość trytonu w akordzie A7 (tryton g-c#) przy przejściu na akord D7 (tryton f#-c). Przy przejściu toniki (A7) na subdominantę (D7) składniki pełniące rolę tercji oraz septymy obniżyliśmy o pół tonu. Ten, który pełni rolę tercji wielkiej, po obniżeniu stał się septymą małą następnego akordu. Natomiast składnik septymy małej akordu A7 po obniżeniu o pół tonu, przechodząc w składnik akordu D7, przejął w nim rolę tercji wielkiej. Jeśli nie widzisz tego jeszcze na gryfie, to ponownie spójrz na pierwsze dwa takty omawianego przykładu. Skup swoją uwagę na dźwiękach zilustrowanych w tabulaturze wyłącznie na środkowych strunach: d oraz g. Zagraj teraz tylko te dźwięki. Spójrz na gryf. Jak one się zmieniają przy przejściu z A7 na D7 (A7 - tonika utworzona na I stopniu, D7 - subdominanta utworzona na IV stopniu)?

Jeżeli słyszysz i widzisz już na gryfie tryton, potrafisz wyciągnąć wnioski z powyżej omówionych przykładów, to spójrz teraz na przykład 3. Pierwsza funkcja jest bez zmian. To akord pełniący rolę toniki naszego bluesa - A7. Subdominanta (D7) również pozostaje bez zmian. Zwróć jednak uwagę na funkcję ją poprzedzającą. Jej składniki to es, g oraz des. Jest to trójdźwięk septymowy Eb7. Zauważ, że składniki tercji (5 próg, struna d) oraz septymy (6 próg, struna g) tego akordu pokrywają się z dźwiękami pełniącymi rolę tercji (6 próg, struna g) oraz septymy (5 próg, struna d) akordu A7. Wniosek? Otóż przy przejściu akordu A7 na Eb7 zauważamy dwa wspólne dźwięki pełniące w nich zamiennie rolę tercji oraz septymy.

A co z prymami tych funkcji: A oraz Eb? Dźwięk Eb tworzy z A odległość trytonu. W akordzie pełniącym rolę toniki bluesa pozostawiliśmy składniki tercji oraz septymy, natomiast jego prymę - tutaj dźwięk A - podwyższyliśmy o tryton. Uzyskaliśmy w ten sposób nowy trójdźwięk Eb7, który zmierza do subdominanty D7. W jaki sposób? Poprzez obniżenie jego składników o pół tonu. Co ostatecznie zrobiliśmy? Wprowadziliśmy pomiędzy tonikę oraz subdominantę "nowy" trójdźwięk septymowy, którego pryma to składnik tworzący z toniką bluesa interwał trytonu. Obniżając go o pół tonu, przeszliśmy do subdominanty.

Co dalej? Wracamy do akordu A7. Wykonujemy tutaj podobny zabieg oparty na trytonie. Tym razem jednak szukamy odległości trytonu "w przeciwnym kierunku". Jest to dźwięk gis(as), znajdujący się na 4 progu struny basowej e. Tryton tworzą tutaj dźwięki: d - pryma naszej subdominanty D7 (5 próg na strunie a) oraz as - pryma utworzonego "nowego" trójdźwięku septymowego Ab7 (4 próg na strunie e). Akord ten zmierza ponownie do A7 (takty 3 i 4).

Ubarwiliśmy tonikę oraz subdominantę dwiema dodatkowymi funkcjami Eb7 oraz Ab7. Przebieg harmoniczny czterech taktów naszego bluesa wygląda teraz tak: // A7 Eb7 / D7 Ab7 / A7 / A7 //. Skorzystajmy z nowych trójdźwięków, zagęszczając naszą harmonię.

W pierwszym takcie przykładu 4 gramy wszystkie trójdźwięki - kolejno: A7, Eb7, D7 oraz Ab7. Ostatni trójdźwięk dąży do D7. Zauważ, że dźwięki fis (4 próg, struna d) oraz c (5 próg, struna g) są tutaj wspólne. Takty 2 i 3 natomiast pozostają bez zmian. W ostatnim takcie pojawia się nam również dominanta (E7). Zwróć uwagę, jak prosto i skutecznie dąży do niej funkcja Eb7, która w tym przykładzie stanowi kolor dla A7. Zmieniliśmy tylko 1 dźwięk - prymę. Z dźwięku a przeszliśmy do es, a więc do dźwięku oddalonego o tryton. Uzyskany trójdźwięk septymowy Eb7 rozwiązaliśmy na E7, czyli naszą dominantę. W ostatniej funkcji omawianego przykładu zastosowałam alterację, uzyskując trójdźwięk z podwyższoną kwintą E5#. Dzięki temu zabiegowi słyszymy, że nasz blues się jeszcze nie kończy...

Podstawowe trójdźwięki T-S- -D (I-IV-V) oraz ich barwy mamy omówione. Przykład 5 ilustruje, jak można je w prosty sposób powiązać z melodią, którą tutaj potraktujemy jako najwyższe składniki zaprezentowanych przed chwilą akordów. Są to kolejno dźwięki: fis, f, e, es, e. Co warte jest zauważenia? To przecież następujące po sobie, obniżane co pół tonu chromatycznie, dźwięki. Utworzone w ten sposób czterodźwięki zapiszemy kolejno tak: A13, Eb7/9, D7/9, Ab7, A7. Zwróć uwagę na dźwięki wspólne dla D7/9 oraz F#0. Poszerzyliśmy naszą harmonię.

Najwyższa pora na zadanie pt.: "zrób to sam". Przykład 6 to 12-taktowa forma bluesa w A. Pojawiły się w niej funkcje spoza toniki (A7), subdominanty (D7) oraz dominanty (E7). Proponuję, aby wykonać to ćwiczenie w dwóch etapach. W pierwszym zagraj każdą funkcję jako trójdźwięk septymowy, którego składniki to: pryma, tercja wielka oraz septyma mała. Zwróć uwagę na występujący w każdej z nich interwał trytonu. W drugim etapie spróbuj ubarwić zaprezentowaną formę bluesa za pomocą akordów wiążących jedną funkcję z następną, opartych na interwale trytonu.

Życzę Wam owocnych poszukiwań i wielu odkryć, ale przede wszystkim satysfakcji z osiąganych w ten sposób efektów.