Elementarz Warsztatu Muzycznego Dla Każdego

Tym razem nie mamy tabulatury i tradycyjnego zapisu nutowego informującego o wysokości danego dźwięku. Ideą przedstawionego materiału jest podjęcie próby umiejętnego korzystania z nut w zakresie niezbędnego minimum, które ma z jednej strony ułatwić pracę tym, którzy przyzwyczajeni są wyłącznie do odczytywania dźwięków z tabulatury, a z drugiej - przekonać, że nie taki diabeł straszny... Zgadzam się z opinią, że nie trzeba znać nut, aby dobrze grać. Ale warto umieć z nich korzystać, aby wiedzieć, jak długo dany dźwięk ma brzmieć, w którym momencie ma być uderzony, a w którym momencie stłumiony. Są to bowiem podstawowe elementy tego, aby zapisana w tabulaturze melodia była przez nas poprawnie zagrana. Kilka dźwięków można rozłożyć w "muzycznej czasoprzestrzeni" tak, że uzyskamy wiele różnych melodii. Jakie to melodie? Decyduje o tym sposób rozmieszczenia dźwięków, czas ich trwania i osadzenia w rytmie, czyli ich rytmiczna wartość. To kolejny punkt tego odcinka warsztatów. Poznamy wartości trzech nut: półnuty, ćwierćnuty i ósemki.

Aby urozmaicić ćwiczenie i zachęcić Was do jego wykonania, rozpisałam podkład do 16-taktowego bluesa pojedynczymi dźwiękami w trzech wariantach (rozdzielonych poziomymi kreskami). Każdemu, w kolejnych taktach, odpowiadają następujące akordy:

4/4 F7 / F7 / F7 / F7 / Bb7 / Bb7 / F7 / F7 / C7
/ Bb7 / C7 / Bb7 / C7 / Bb7 / F7 / F7 //.

(są to akordy septymowe, których budowę i odpowiadający im obraz na gryfie już poznaliśmy; prymy tych akordów, dźwięki F, Bb i C, malują na gryfie "odwróconą elkę", której znaczenie i wykorzystanie w bluesie również omówiliśmy). A zatem do dzieła!

Wartości nut w określony sposób odzwierciedlają czas wybrzmiewania danego dźwięku w przestrzeni, której ramy wyznacza jeden takt stanowiący tutaj pewną całość. O co chodzi? Ramy jednej "całości" czasu wyznacza np. tarcza zegara, której wartości to: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta czy sekunda. Ramy jednej "całości" miary wyznacza np. jedna 60-centymetrowa linijka, której najmniejszą wartość stanowi milimetr. Każda osobna wartość trwa tyle samo (w przypadku zegara) lub jest tak samo długa (w przypadku linijki). A jak jest z wartościami nut? Załóżmy więc, że ramy jednej całości w muzycznej przestrzeni wyznacza jeden takt, którego wartości to nuty - np. cała nuta, półnuta, ćwierćnuta i ósemka. Spójrz na pierwsze 4 takty ćwiczenia zaprezentowanego obok. W każdym z nich jest 8 nut. Każda z nich wygląda tak samo, co znaczy, że ich muzyczna wartość trwa tyle samo czasu w muzycznej przestrzeni taktu. Pojedyncza nuta stanowi tutaj 1/8 taktu. Jest to zatem ósemka (grupy ósemek łączy zawsze jedna kreseczka, a pojedyncze ósemki mają jeden ogonek). Jeśli liczymy w takcie do 4: "1 i 2 i 3 i 4 i", to wymawiamy w ten sposób wartości ósemek. Jeśli w takcie mamy 8 ósemek, to znaczy, że równolegle z liczeniem "1 i 2 i 3 i 4 i" wydobywamy dźwięki zapisane odpowiednio na pięciolinii lub w tabulaturze. Ćwierćnuta stanowi 1/4 taktu. Wybrzmiewa zatem tyle czasu, co dwie ósemki (1/4 = 2/8). Jak wygląda? To zamalowana elipsa z laseczką (patrz 2 nuta taktu 13). A półnuta? To tyle co 4 ósemki (1/2 = 4/8) i wygląda jak ostatnia nuta każdego wariantu w prezentowanym ćwiczeniu (pusta elipsa z laseczką). Cała nuta wybrzmiewa przez cały takt, czyli trwa tyle co osiem ósemek (1=8/8). Prawda, że nie jest to takie straszne? W przedstawionych wariantach oprócz wartości nut występują pauzy ósemkowe, które należy potraktować jako "uzupełnienie" taktu. Informują o tym, gdzie nie uderzamy w strunę. Jedna taka pauza trwa tyle co 1 ósemka.

Zajmijmy się teraz dźwiękami na gryfie i ich nazwami. Proszę wymówić litery polskiego alfabetu od A do G dwukrotnie (a, b, c, d, e, f, g, a, b, c, d, e, f, g). Następnie proszę powtórzyć to samo, ale od litery c do c (c, d, e, f, g, a, b, c). Są to dźwięki odpowiadające białym klawiszom np. fortepianu. Pozostało nam 5 czarnych. Zakładam, że każdy z Was widział kiedyś klawiaturę fortepianu i powtarzający się obraz: 2 czarne klawisze, przerwa, 3 czarne klawisze, przerwa. Te przerwy w czarno-białej klawiaturze występują między dźwiękami e-f oraz b-c. To należy zapamiętać. Pomiędzy pozostałymi białymi klawiszami istnieje czarny. Jest to dźwięk podwyższony (do nazwy podwyższanego dźwięku białego klawisza dodajemy końcówkę -is) lub obniżony (dodajemy do obniżanego dźwięku białego klawisza końcówkę -es). W ramach 1 oktawy (c-c) mamy zatem dźwięki (od najniższego do najwyższego): c, cis, d, dis, e, f, fis, g, gis, a, ais, b, c - gdzie cis, dis, fis, gis i ais to czarne klawisze. Jak są one zapisane w nutach? Przy dźwięku podwyższanym znajduje się znak "#", np. c# = cis (podwyższony o pół tonu dźwięk c). Dźwięki również można obniżać o pół tonu. Jak to zapisać? Informuje o tym mała literka "b" ze spłaszczonym brzuszkiem. Np. db = des. Zauważ, że dźwięk cis znajduje się w tym samym miejscu klawiatury co des. Narysuj klawiaturę i podpisz nazwy dźwięków.

Przechodzimy do gryfu gitary - mamy do dyspozycji 6 strun, czyli 6 klawiatur, których kolejne dźwięki to następujące po sobie progi, a każdą z nich rozpoczynają odpowiednio dźwięki pustych strun: e, a, d, g, b, e. Przeanalizujmy dźwięki na kolejnych progach struny E. Na I progu jest dźwięk f, na II - fis/ges, III - g, IV - gis/as (w przypadku, gdy nazwa obniżanego dźwięku jest samogłoską - nazywając dźwięk obniżony, dodajemy samą literkę "s"). Na strunie D będą kolejno dźwięki: dis/es, e, f, fis/ges itd., na strunie B: c, cis/des, d, dis/es itd.

Przejdźmy do wariantów ilustrujących zapisane rytmicznie dźwięki składające się na bluesowy akompaniament.

Wariant 1. Liczymy "1 i 2 i 3 i 4 i". Dźwięk przypada na "i" po "1" oraz po "2" oraz na "4 i" (takty 5-12). Jaki to dźwięk? Nazwy dźwięków podpisane są nad odpowiadającymi im nutami. Na jakiej strunie? Podpisano to nad nazwami dźwięków. Pierwsze 2 takty wariantu pierwszego - to dźwięki (struna D): f, f, ab, a, f, f i dalej ab, a (struna E basowa). Schemat powtarza się do końca taktu 12. W takcie 13 przechodzimy na strunę E basową, a dźwięki wydobywamy na "1", "i" po "2" oraz na "4". Druga i trzecia nuta w takcie - to ćwierćnuta, trwa więc przez czas dwóch ósemek.

Warianty 2 i 3 różnią się od siebie dźwiękami oraz miejscem ich występowania. Wartości rytmiczne odpowiadających im nut są natomiast takie same. W taktach 21-28 oraz 37-44 należy zagrać na "2" oraz na "3 i 4 i". Dwie ostatnie linijki tych wariantów rytmicznie nie różnią się niczym od wariantu 1 i są zakończone nutą, która trwa całą nutę oraz półnutę, o czym informuje łączący je łuk.

Każdy wariant wykonaj osobno, analizując najpierw wartości nut, później dopasowując do nich nazwy dźwięków i miejsce ich występowania na gryfie. Przykład ten jest nagrany w formie jednej ścieżki audio, na której znajdują się trzy chorusy prezentowanych w każdym wariancie 16 taktów. Pierwszy chorus to wariant 1. W drugim chorusie dołączony jest głos wariantu 2, w trzecim natomiast usłyszymy efekt połączenia wszystkich trzech wariantów.