Mechanika klucza gitarowego

Trzpień, na którym trzyma się główka klucza. Jeżeli pojawią się na nim luzy, wówczas powstanie zjawisko martwego pola.

Prosta funkcja nawijania struny i strojenia instrumentu - to jedyne obowiązki tego urządzenia. Producenci oferują wiele modeli o różnych kształtach, wymiarach i o różnej jakości. Wybierając klucze do swego instrumentu, kierujmy się przede wszystkim jak najlepszą jakością mechaniczną klucza.

Szalenie ważną sprawą są wysokiej jakości materiały użyte do jego budowy, czyli stal, która podczas wielu godzin pracy nie straci swoich właściwości mechanicznych, przez co w kluczu nie powstaną luzy. Drugą, równie ważną kwestią jest precyzja wykonania ruchomych części klucza. Im lepsze pasowanie, tym precyzyjniej nastroimy gitarę.

Niestety wiele modeli dostępnych na rynku nie wytrzymuje próby czasu i zużycie części odpowiadających za precyzję staje się zbyt duże, aby klucz działał poprawnie. Nie muszę wspominać, że wszystkie wady powstałe w wyniku wymienionych wyżej kwestii znacznie obniżają sprawność bojową naszego instrumentu.

MECHANIKA KLUCZA

Zasada działania mechanizmu zastosowanego w kluczu gitarowym została wynaleziona już przez starożytnych Greków. Zębatka i ślimak sprzężone razem potrafią przenieść duże naprężenia i aby wprawić je w ruch, można użyć niewielkiej siły. Mechanizm ten nazywamy przekładnią. Przekładnia jest to mechanizm służący do przeniesienia ruchu z elementu czynnego (napędowego) na bierny (napędzany) z jednoczesną zmianą parametrów ruchu, czyli prędkości i siły. Najbardziej istotnym parametrem dla klucza gitarowego jest zmiana prędkości. Większość kluczy instalowanych fabrycznie w instrumentach ma przekładnię z zakresu od 1:14 do 1:18.

Przykładowe oznaczenie 1:18 mówi nam, że aby uzyskać jeden pełny obrót kółka, musimy 18 razy obrócić główkę klucza. Najbardziej precyzyjną przekładnią jest 1:18 lub większa. Pozwala ona na wolniejszy ruch trzpienia klucza podczas kręcenia główką, jednak nie jest to złoty środek na problemy strojenia gitar. Dla wprawnego ucha każda przekładnia pozwala na nastrojenie instrumentu, o ile klucz jest wykonany prawidłowo przez producenta. Jak wcześniej wspomniałem, najważniejsza jest jakość materiałów i precyzja wykonania. Chcąc ograniczyć zużycie elementów odpowiadających za poprawny strój, producenci pokrywają ruchome części klucza smarami mającymi przedłużyć żywotność klucza i poprawić jego działanie. Potocznie klucze takie nazywane są kluczami olejowymi. W zamkniętej szczelnie obudowie elementy pracują zanurzone w specjalnym oleju.

Ślimak gitary klasycznej.	Zbyt duży luz w miejscu połączeniu zębatki i trzpienia również może przyczynić się do wystąpienia jałowego ruchu.

Bardzo negatywnym zjawiskiem podczas ruchu klucza jest tak zwane martwe pole. Zjawisko to można zaobserwować podczas strojenia struny, kiedy przeciągniemy wysokość dźwięku zbyt wysoko i chcemy go opuścić. Podczas opuszczania pojawić się może ruch jałowy, kiedy to kręcąc główką klucza, struna nie zmienia wysokości dźwięku. Oznacza to zużycie zębatki czy ślimaka lub też mało dokładne spasowanie tych elementów przez producenta. Użytkowanie takiego klucza będzie wymagało pewnej wprawy, wyrobi też niepotrzebne nawyki u gitarzysty. Luzy negatywnie wpływające na efektywne strojenie gitary mogą powstać nie tylko na przekładni, ale też na innych elementach klucza.

Jałowy ruch klucza (martwe pole) może być spowodowany zbyt dużym luzem na jego główce. Bardzo łatwo skorygować ten problem, dokręcając śrubkę mocującą klucz do ramienia, jednak nie zawsze to pomaga. Jeżeli ramię, na którym została zamocowana główka, jest wyrobione, wówczas nie pozbędziemy się wady. Jeśli profilowany otwór na główce klucza, w które wchodzi ramię, jest wyrobiony, wówczas także nie zlikwidujemy problemu. Następnym elementem mogącym powodować luzy klucza jest miejsce łączenia zębatki z kluczem. Jeżeli elementy będą źle spasowane lub też zużyją się w trakcie użytkowania, wówczas pojawi się ruch jałowy. Wadę tę można skorygować, dokręcając śrubkę mocującą zębatkę do klucza. Niestety dotyczy to tylko kluczy otwartych lub puszkowych. Zamknięte klucze olejowe pozbawione są takiej możliwości.

Krzysztof Roszko