Akordy Zmniejszone
W tym miesiącu opowiem o akordach zmniejszonych, skupiając się na genezie ich powstania i omawiając ich zastosowanie.
Akord zmniejszony sam w sobie może sprawiać wrażenie dość dziwnie niepokojącego brzmienia, wręcz dysonującego. Zapewne powodem tego jest występowanie w nim trytonu - jednego z interwałów brzmiących dysonująco. Kiedy jednak tego rodzaju akord otoczony jest w danej progresji akordów akordami diatonicznymi, owe negatywne wrażenie zaczyna znikać i wtedy łatwo można zauważyć, jaką ciekawą sprawą jest zastosowanie akordu zmniejszonego oraz jak mocno wpływa on na napięcie występujące w różnorakich przebiegach harmonicznych.
GENEZA POWSTANIA
} Akord zmniejszony jest wielodźwiękiem zbudowanym na materiale dźwiękowym skali dominantseptymowej z obniżoną noną i podwyższoną undecymą. Budowa tej skali jest symetryczna. Składa się ona na przemian z interwałów półton-cały ton (przykład 1). Oznaczałoby to, że przy tego rodzaju powtarzalności skala od dźwięku G będzie zbudowana identycznie jak skala od dźwięków Bb, C# i E. Identyczne będą więc akordy od tychże dźwięków. Akordy te i skale odległe są od siebie o interwał tercji małej. Są to więc akordy i skale względem siebie zamienne. Harmonia akordów zmniejszonych to harmonia oparta na akordach złożonych z tercji małych. A zatem budowa akordu zmniejszonego to: pryma, tercja mała, kwinta zmniejszona i, uwaga, septyma zmniejszona, która jest enharmonicznie sekstą wielką. Jednak ze względu na budowę tercjową wielodźwięku nie mogła tu zaistnieć seksta, dlatego też wprowadzono ową septymę zmniejszoną (przykład 2).
}
ZASTOSOWANIE
Akordy zmniejszone są bardzo często używane jako łączniki pomiędzy dwoma akordami diatonicznymi. Najczęstsze zastosowanie akordu zmniejszonego:
A. Wstępująco:
1. podwyższony pierwszy stopień (#I??)
- jako łącznik pomiędzy IMaj7 i IIm7,
2. podwyższony drugi stopień (#II??)
- jako łącznik pomiędzy IIm7 i IIIm7,
3. podwyższony czwarty stopień (#IV??)
- jako łącznik pomiędzy IVMaj7 i V7,
4. podwyższony piąty stopień (#V??)
- jako łącznik pomiędzy V7 i VIm7.
B. Zstępująco:
1. obniżony trzeci stopień (bIII??)
- jako łącznik pomiędzy IIIm7 i IIm7,
2. obniżony szósty stopień (bVI??)
- jako łącznik pomiędzy VIm7 i V7.
C. Z zachowaniem tego samego dźwięku jako podstawy:
1. Pierwszy stopień zmniejszony (I??)
- jako akord przejściowy pomiędzy IMaj7i IMaj7,
2. Piąty stopień zmniejszony (V??)
- jako akord przejściowy pomiędzy V7 i V7.
czynienia z trzema rodzajami zastosowania akordu zmniejszonego, a więc jako:
I. akord, którego podstawa wznosi się o pół tonu do góry pomiędzy dwoma akordami diatonicznymi (punkty A1, A2, A3 i A4),
II. podstawa akordu łączącego dwa akordy diatoniczne opada o pół tonu w dół (punkty B1 i B2),
III. akord pomocniczy. Podstawa akordu pozostaje niezmieniona w czasie zmiany akordów (punkty C1 i C2, przykład 3).
Akord zmniejszony zawiera w swej budowie dwa trytony. Niestabilne brzmienie tych interwałów ma silną tendencję do rozwiązania. Rozpatrzmy pierwsze cztery przykłady, w których akord zmniejszony przechodzi o sekundę małą do góry. Jeżeli potraktujemy ten akord jako dominantseptymowy z obniżoną noną, to w pierwszym przypadku byłaby to dominanta wtrącona do IIm7, a więc akord A7 (w przykładowej tonacji C-dur) z obniżoną noną, który występuje tu jako akord bez prymy. W przykładzie drugim mamy do czynienia z dominantą wtrąconą do IIIm7, czyli akord B7 z obniżoną noną. Przykład trzeci to akord D7b9 - jako dominanta wtrącona do V stopnia. Przykład czwarty natomiast to dominanta wtrącona do VIm7, czyli akord E7b9.
Punkty B1 i B2 (z opadającym basem) nie wywodzą się z potraktowania akordu zmniejszonego jako dominanty wtrąconej. Wynika to z chromatycznego prowadzenia głosów (obniżony III zmniejszony ma tendencję do rozwiązania na IIm7, podobnie jak obniżony VI zmniejszony ma tendencję do rozwiązania na V7).
Powyższe przykłady rozwiązań są niemalże regułą, ale możemy spotkać również tzw. rozwiązania alternatywne. Oto one:
? akord #I?? zamiast rozwiązać się na Iim7, może rozwiązać się na dominantę IMaj7, czyli na akord G z kwintą w basie (C#?? -> G/D),
? akord #II?? zamiast rozwiązać się na IIIm7, może rozwiązać się na pierwszy z tercją w basie (D#?? -> C/E),
? akord #IV?? zamiast rozwiązać się na V7, może rozwiązać się na pierwszy z kwintą w basie (F#?? -> C/G),
? akord #V?? zamiast rozwiązać się na Vim7, może rozwiązać się na dominantę wtrąconą do IIm7 (G#?? -> A7),
? akord bIII?? zamiast rozwiązać się na Iim7, może rozwiązać się na V7 z kwintą w basie (Eb?? -> G/D),
? akord bVI?? zamiast rozwiązać się na V7, może rozwiązać się na pierwszy z kwintą w basie (Ab?? -> C/G) (przykład 4).
Akordy zmniejszone jako pomocnicze (z prymą powtórzoną - punkty C1, C2) nie mają możliwości rozwiązań alternatywnych.
Akordy zmniejszone można zatem ograć na przynajmniej dwa sposoby:
1. Skala półton-cały ton, o której była mowa na początku (przy genezie powstania akordów zmniejszonych).
2. Pasaż zmniejszony. Czym się różni pasaż od skali/ gamy? Generalnie tym, że w skali czy gamie kolejne dźwięki oddalone są od siebie o sekundę (zwykle małą lub wielką), natomiast w pasażu już niekoniecznie. I tak pasaż zmniejszony składa się z szeregu następujących po sobie tercji małych, czyli tak naprawdę ze składników czterodźwięku zmniejszonego, które wymieniłem również w genezie powstania akordów i o których mowa w tym numerze "Gitarzysty".
Przećwiczcie wszystkie możliwości zastosowania akordów zmniejszonych. Spróbujcie również użyć tego rodzaju akordy we własnych pomysłach na kompozycje, co da z pewnością bardzo ciekawy efekt. Podczas naszego następnego spotkania opowiem o podstawach kompozycji i aranżu, a także o tym, jak budować i niwelować napięcie w muzyce. A zatem będzie mowa o tym, w jaki sposób rozwinąć pomysł, który wpadł nam do głowy, i co zrobić, żeby z tego powstał cały utwór wraz z solówką.
W warsztatach "Jazz-rock"(s. 132) znajdziecie dodatkowe informacje na temat akordów zmniejszonych.
