Nazwy dźwięków oraz interwały

Tak jak mówimy, posługując się literami alfabetu, tak samo gramy, używając dźwięków. Mają one swoje nazwy i jest ich dwanaście. Czemu tylko tyle? Przecież można zagrać dany dźwięk bardzo nisko albo wysoko. Jeżeli będziemy mieli do czynienia z dźwiękiem o tej samej nazwie, ale znajdującym się na różnej wysokości, to mówimy, że ten dźwięk grany jest w innej oktawie. Cała oktawa to właśnie dwanaście dźwięków. Można zapytać: jak to? Przecież, jak sama nazwa wskazuje, oktawa powinna mieć osiem dźwięków, a nie dwanaście. Owszem, osiem pełnych dźwięków, ale między większością z nich znajdują się tzw. półtony.

Oto dźwięki w jednej oktawie (podaję od E, choć nie ma to większego znaczenia, od którego dźwięku zaczniemy): E, F, F#, G, G#, A, B, H, C, C#, D, D#. Teraz krótkie wyjaśnienie kilku spraw, związanych z notacją dźwięków. Znak "#" oznacza, że dany dźwięk jest podwyższony o pół tonu, czyli zagrany o jeden próg wyżej niż ten właściwy (bez podwyższenia). W wymowie wygląda to tak: "#" wymawiamy jako "is", czyli np. F# to Fis. Jak zauważyliście, między prawie każdymi dźwiękami znajdują się półtony, co oznacza, że między pełnymi dźwiękami (bez podwyższeń czy obniżeń, o których będzie mowa dalej) jest odległość całego tonu, czyli dwóch progów na gitarze. Wyjątek stanowią dwie pary pełnych dźwięków, między którymi nie ma odległości całego tonu, lecz pół tonu, a są to odległości między E i F oraz H i C.

Winien jestem kolejne wyjaśnienie. Chodzi o dźwięk H. W naszym kraju oraz w Niemczech i w Rosji wymawia się go jako "ha", natomiast w innych rejonach świata - "be". Tak, wiem, że to dziwne. Kilkaset lat temu pewien kopista w Niemczech wprowadził ten zamęt, a my musimy umieć z tego wybrnąć.

Wspominałem o obniżeniach dźwięków. Każdy dźwięk może być podwyższony "#" (krzyżykiem), ale i obniżony "b" (bemolem). Wtedy dodajemy końcówkę "es" przy wymowie danego dźwięku, np. Gb - Ges.

Oto kolejność dźwięków wraz z obniżeniami: E, F, Gb, G, Ab, A, B, H, C, Db, D, Eb. Ab czytamy jako "as", a Eb jako "es"; resztę tak, jak napisałem wyżej. Zauważcie, że F# to w zasadzie ten sam dźwięk, co Gb, a na przykład C# to to samo, co Db. To samo - ale wyłącznie na gryfie i w uchu (czyli wtedy, gdy słyszymy te dźwięki). W teorii muzycznej istnieje między nimi różnica. Uwierzcie, że nie jest to bez sensu. W dalszej części opowiem o tym, że jest to nawet bardzo pomocne, np. w akordach, skalach czy improwizacji.

Znacie już nazwy i porządkową kolejność dźwięków. Ale gdzie się one znajdują na gryfie i jak je szybko i skutecznie zlokalizować, nie tylko w jednym miejscu? Gitara posiada sześć strun: 3 basowe i 3 wiolinowe. Poczynając od basowych, są to: E, A, D, G, H, E. Mamy zatem dwie struny E: E-basową i E-wiolinową. Struny nazywają się tak, ponieważ reprezentują właśnie takie dźwięki.

Jeżeli wiemy, że pusta struna E (czyli ta, która brzmi bez przyciskania lewą ręką na jakimkolwiek progu) to dźwięk E, to zagrajmy teraz dźwięk na pierwszym progu tej struny. Jesteśmy na strunie E- -basowej. Na I progu dźwięk jest wyższy niż pusta struna, prawda? To oznacza, że jego nazwa to dźwięk kolejny po dźwięku E, czyli... dźwięk F. Pusta struna E-basowa to dźwięk E, a na I progu tej struny znajduje się dźwięk F. Jaki więc będzie dźwięk na II progu tej samej struny? Oczywiście, że F# (pamiętacie, że dźwięk z krzyżykiem zaopatrujemy w wymowie końcówką "is", czyli w tym przypadku chodzi o dźwięk Fis). Zatem jaki będzie np. dźwięk na III progu struny G? Policzcie sobie po kolei: G, G#, A, A#. A# (ewentualnie B) to prawidłowa odpowiedź na to pytanie.

Zabawcie się w ten sposób, pomyślcie sobie miejsce na gryfie i potem spróbujcie odpowiedzieć, jaki będzie dźwięk w tym miejscu. Pomogą Wam w tym wybrane przeze mnie punkty odniesienia: V, VII i XII próg. Dlaczego? Na V progu danej struny znajdować się będzie taki sam dźwięk, jaki reprezentuje następna struna (cieńsza z kolei), np. V próg na strunie A to dźwięk D, zaś V próg na strunie E-basowej to dźwięk A. Wyjątek to struna G, gdzie taki sam dźwięk, jaki reprezentuje następna struna (w tym przypadku H), będzie na progu IV, nie na V. Często stroimy gitarę przez porównywanie dźwięku na V progu danej struny z dźwiękiem następnej pustej struny.

V próg to pierwszy z wybranych przeze mnie punktów odniesienia, o których wspomniałem powyżej. Drugi taki punkt to VII próg, gdzie znajduje się taki sam dźwięk, jaki reprezentuje tym razem poprzednia struna (grubsza z kolei), np. na VII progu struny D znajduje się dźwięk A, a na VII progu struny G - dźwięk D. Tutaj też mamy do czynienia z jednym wyjątkiem. Otóż, na strunie H taki sam dźwięk, jaki reprezentuje poprzednia struna (w tym przypadku G), znajduje się na VIII, a nie na VII progu.

Ostatni punkt odniesienia, służący nam pomocą przy orientowaniu się na gryfie, to próg XII. Znajduje się tu taki sam dźwięk, jaki reprezentuje struna, do której właśnie przykładamy palec, np. na XII progu struny G jest dźwięk G, a na XII progu struny A jest dźwięk A.

Dzięki tym trzem punktom odniesienia możemy znaleźć praktycznie każdy dźwięk na gryfie, i to w wielu miejscach. Spróbujcie znaleźć np. dźwięk C# na każdej strunie po kolei, poczynając od strun basowych. Na strunie E-basowej na V progu jest dźwięk A, bo tak nazywa się następna struna, na VI jest A#, dalej H i potem C i C#. Jest! Wylądowaliśmy na IX progu. No to następna struna - A. Na V progu jest D, a dźwięk C# jest przecież tuż przed D, no to jak nic IV próg. Na następnej strunie na XII progu jest dźwięk D, no to C# będzie na XI. Na G na IV progu jest H, więc C# będzie na VI. Na H dźwięk C# będzie na II progu, bowiem pusta to H, a na I progu jest C. W końcu na strunie E-wiolinowej dźwięk C# będzie w tym samym miejscu, gdzie był na E-basowej, czyli na IX progu.

 

Myślę, że to proste, a jakże pomocne! Wymyślcie sobie dowolny dźwięk i zagrajcie go na każdej strunie po kolei. Drugi rodzaj ćwiczeń: w ciemno połóżcie palec na jakiejkolwiek strunie na dowolnym progu (czyli w dowolnym miejscu na gryfie) i odpowiedzcie sobie na pytanie, jaki jest tu dźwięk. Regularne wykonywanie powyższych ćwiczeń sprawi, że szybko opanujecie topografię gryfu i będziecie gotowi do nauki akordów, gam, skal, zagrywek i wreszcie do grania utworów, i nie będzie to już mechaniczne powtarzanie, lecz granie z głową.

W kolejnym workshopie przedstawię metody szybkiego zapamiętywania interwałów oraz wstępnie opiszę ich zastosowanie.

Kolejność dźwięków to podstawa, potrzebna gitarzyście do grania. Wszak trzeba widzieć podłoże, po którym się stąpa. Tak samo ważna jest znajomość odległości pomiędzy tymi dźwiękami. Odległość taka to tzw. interwał. Najlepiej wyjaśnić to na konkretnym przykładzie, wychodząc, powiedzmy, od dźwięku C. Po prawej stronie nazw będę pisał od razu symbole przynależne do danego interwału, czyli wszystkie te cyferki i znaczki, pojawiające się przy akordach.

C - C - pryma
C - Db - sekunda mała
C - D - sekunda wielka 2
C - Eb - tercja mała m, -, min, MI
C - E - tercja wielka
C - F - kwarta (czysta) 4
C - F#/Gb - kwarta zwiększona (tryton)/ kwinta zmniejszona 4+, #4, 5-, b5
C - G - kwinta (czysta)
C - G#/Ab - kwinta zwiększona/seksta mała 5+, #5, 6-, b6
C - A - seksta wielka 6
C - B - septyma mała 7
C - H - septyma wielka Maj7, MA7, 7+, #7, j
C - C oktawa

Teraz druga oktawa:
C - Db - nona mała 9-, b9, 9+, #9
C - D - nona wielka 9
C- D# - nona zwiększona 9+, #9
C - E - decyma wielka
C - F - undecyma (czysta)
C - F# - undecyma zwiększona 11+, #11
C - G - duodecyma
C - Ab - tercdecyma mała 13-, b13
C - A - tercdecyma wielka 13
C - B - kwartdecyma mała
C - H - kwartdecyma wielka
C - C - kwintdecyma (dwie oktawy)