Seksty harmoniczne

Interwałami pojawiającymi się najczęściej w codziennej praktyce gitarzysty (pod warunkiem, że nie jest to gitarzysta rytmiczny w kapeli metalowej grający głównie kwintami lub kwartami) są tercje. Są one wykorzystywane przede wszystkim do codziennego ćwiczenia gam, jednak nie tylko - melodyczne następstwa tercjowe mogą być przydatnym elementem w solówkach, umożliwiającym improwizatorowi złapanie chwili oddechu pomiędzy bardziej wyszukanymi przebiegami melodycznymi oraz zgrabne połączenie fraz czy przejście do wyższych lub niższych rejestrów instrumentu.

Tercje jako współbrzmienia gra się rzadziej, być może z powodu skojarzeń z niektórymi gatunkami muzyki, np. z muzyką latynoską (częściej stosują je m.in. Pat Metheny i Al Di Meola ). Z sekstami jest dokładnie odwrotnie - znacznie częściej gra się je jako współbrzmienia niż jako następstwa; spośród osób wymykających się tej regule znów wymienić muszę Pata Metheny’ego, który w swoich szybkich i niezwykle efektownych przebiegach melodycznych często stosuje seksty. W tym odcinku przyjrzyjmy się jednak sekstom granym jako współbrzmienia (harmonicznym), których możliwości zastosowania są bardzo duże - nie ma prawie sytuacji, w której nie dałoby się ich zagrać.

Zacznijmy od zagrania sekstami zwykłej gamy durowej. Aby szybko orientować się w rozmiarach sekst na kolejnych stopniach gamy, wystarczy przypomnieć sobie kolejność akordów w tonacji durowej i zastosować rozmiar seksty przeciwny do rozmiaru tercji, który zastosowalibyśmy na danym stopniu. Przykładowo, w gamie durowej akord pierwszego stopnia jest durowy, a dwa następne molowe, tak więc pierwsza tercja jest wielka, a dwie kolejne - małe.

Z sekstami jest odwrotnie - pierwsza będzie mała, a dwie kolejne wielkie, gdyż są to przewroty tamtych tercji; należy jednak pamiętać, aby kolejne stopnie gamy, według których liczymy, znalazły się w górnym głosie interwału (przy tercjach były w dolnym). Na gitarze seksty harmoniczne gra się przeważnie na strunach E1 i G3 albo na H2 i D4, wykorzystując technikę palcową, hybrydową (kostkowo-palcową) albo kostkową - w tym ostatnim przypadku należy tłumić strunę, której nie gramy, przez odpowiednie nachylenie palców lewej ręki.

W PRZYKŁADZIE 1 gram seksty w gamie G-dur na strunach E1 i G3, zaczynając od dźwięku na III progu struny E1; na strunach H2 i D4 wyglądałyby one identycznie, jednak trzeba byłoby je zagrać pięć pozycji wyżej. Stosując analogię do akordów tonacji durowej, możemy szybko znaleźć seksty w każdej skali modalnej; w kolejnym fragmencie przykładu 1 gram sekstami w dół gamę G miksolidyjską - liczę wtedy od stopnia V (miksolidyjska jest gamą V stopnia) w dół, a więc: stopień V, IV itd. aż do stopnia I, następnie VII, VI i kończę na stopniu V.

Używając powyższej analogii, da się zagrać seksty z gamy molowej naturalnej (licząc je od VI stopnia gamy durowej), jednak już nie z molowej harmonicznej, gdyż skala molowa harmoniczna nie jest równoległa do skali durowej. Trzeba się więc nauczyć schematu sekst dla moll harmonicznego - najłatwiej zapamiętać go, dzieląc całość na dwie części. Pierwsze cztery seksty gramy tak jak dla gamy molowej naturalnej, ponieważ nie występuje tam dźwięk różniący obie gamy; zatem pierwszy fragment liczymy tak, jakbyśmy grali skalę eolską, tzn. licząc od VI stopnia skali durowej - będą to więc seksty: wielka, wielka, mała, wielka. Natomiast druga połowa tego schematu jest łatwa do zapamiętania: dwie seksty małe w odległości półtonu od siebie i dwie wielkie również w odległości półtonu.

W PRZYKŁADZIE 2 gram najpierw seksty w gamie C moll harmonicznej, a następnie w V modusie tej skali, który jest w praktyce częściej stosowany niż skala matka (skala będąca V modusem będzie się rzecz jasna zaczynała od dźwięku g, a nie c). Zauważmy, że górna połowa schematu (dwie seksty małe, dwie wielkie) z gamy matki przy graniu modusu staje się dolną połową - a więc grając pod akord V stopnia, zaczynamy od tego właśnie schematu (dwie seksty małe, dwie wielkie).

A teraz kilka typowych przykładów zastosowań sekst harmonicznych. Każdy, kto kiedykolwiek interesował się bluesem, z pewnością natknął się na opartą na sekstach zagrywkę najczęściej wykorzystywaną w zakończeniach.

Gram ją w PRZYKŁADZIE 3; przy tej okazji warto wyjaśnić nie dla wszystkich oczywiste akordy, z których pochodzą te seksty - są to A7, D7(-9) oraz E7, a więc niemal w czystej postaci akordy bluesowej triady. W dalszej części tego przykładu gram seksty do akordu A7 na strunach H2 i D4; ponieważ na pozostałych pustych strunach występują dźwięki akordowe, możemy grać również te puste struny, co da interesujące efekty, zwłaszcza jeśli gramy na gitarze akustycznej. Przedostatnia seksta nie należy do tonacji i ma charakter przejściowo- -bluesowo-prowadzący; najczęściej seksty takie mają ten sam rozmiar, co sąsiednie seksty z tonacji.

Seksty harmoniczne są bardzo dobrym pomysłem na granie tematów utworów lub ich fragmentów; dzięki dodaniu dźwięku w interwale dolnej seksty melodia brzmi ciekawiej, ponieważ zawiera kontekst harmoniczny.

W PRZYKŁADZIE 4 pokazuję zharmonizowany w ten sposób fragment jednego z najważniejszych tematów z pokrewnego jazz-rockowi gatunku fusion, utworu "Spain" autorstwa Chicka Corei. Utwór jest w tonacji Hm, jednak zawiera również progresje w równoległej durowej tonacji D, a także krótkie fragmenty w innych tonacjach. Opracowywanie tematów w ten sposób może dać bardzo interesujące rezultaty, jednak musimy cały czas pamiętać o obowiązującej w danym momencie tonacji i stosować seksty z tejże tonacji. Jeśli melodia wykracza poza tonację, spróbujmy znaleźć nową tonację, a jeśli nie dajemy sobie z tym rady, zaufajmy swojemu słuchowi i dobierzmy seksty "na ucho". W pierwszej z trzech fraz prezentowanego fragmentu występuje tonacja Hm harmoniczna i tonacja D dur, w drugiej tylko tonacja D dur, a w trzeciej oprócz tonacji Hm pojawia się dominanta wtrącona w tonacji Hm (akord C#7) oraz zmodulowana do trybu durowego tonika (akord H zamiast Hm).

W przypadku wątpliwości najlepszym sposobem sprawdzenia poprawności użytych sekst jest porównanie ich brzmienia z akordami. W ramach pracy domowej proponuję podjąć próbę zharmonizowania w podobny sposób pierwszej części słynnego tematu "Caravan". Dla ułatwienia zadania podpowiem, że jest ona utrzymana w tonacji Fm harmonicznej, a obowiązujące tam akordy to C7-9 i Fm. Pierwszą sekstę trzeba zagrać na strunach E1 i G3 w pozycji VIII i będzie to seksta e-c (c jest w górnym głosie). Zapisy prymek zarówno "Spain", jak i "Caravan" można znaleźć w skryptach serii Real Book.

Powodzenia!