System Modalny Moll Doryckiego, cz. 1

Ten powszechnie znany system skal modalnych nie jest jedynym możliwym - nie ma przeszkód, aby zbudować taki system od każdej innej, dowolnej skali. System skal modalnych, zwanych inaczej kościelnymi, powstaje po zbudowaniu od każdego dźwięku skali durowej nowej skali. Skale te są bardzo często stosowane zarówno w muzyce jazzowej, jak i rockowej. Jak pamiętamy, ich nazwy to: dorycka, frygijska, lidyjska, miksolidyjska, eolska i lokrycka (wyjściowa skala durowa nosi nazwę jońskiej). Ważną i często stosowaną skalą jest również skala zbudowana na V stopniu moll harmonicznego, wykorzystywana do ogrywania akordów dominantowych w tonacji molowej harmonicznej, czyli np. akordu G7 w tonacji Cm. Wszystkie wymienione skale (oprócz lokryckiej) są miłe dla ucha i łatwe do zapamiętania między innymi dlatego, że wszystkie zawierają kwintę czystą (lokrycka ma kwintę zmniejszoną). W muzyce jazzowej i jazz-rockowej wykorzystuje się też skale pochodzące od odmiany skali molowej, mającej podwyższony VI i VII stopień, czyli moll doryckiego, niekiedy nazywanego niezbyt ściśle moll melodycznym (wg. F. Wesołowskiego "Zasady muzyki": minor melodyczny to połączenie dwóch skal - minoru doryckiego w kierunku wstępującym i minoru eolskiego, czyli naturalnego, w kierunku zstępującym). Skala moll dorycki (nie mylić ze skalą dorycką) różni się od moll naturalnego dwoma dźwiękami i w górnym tetrachordzie jest identyczna ze skalą durową, podczas gdy dolny tetrachord jest molowy. Jest to więc jakby skrzyżowanie moll i dur - gdyby trzeci stopień moll doryckiego podwyższyć o półton, otrzymalibyśmy skalę durową. Tak więc o skali tej najłatwiej jest myśleć jako o skali durowej z obniżonym III stopniem lub o molowej naturalnej z podwyższonymi stopniami VI i VII. Układ półtonów i całych tonów jest tu inny niż w skali durowej - podczas gdy w dur są dwa całe tony, półton, trzy całe tony i znów półton, to w moll doryckim mamy cały ton, półton, cztery całe tony następujące po sobie i na końcu znów półton. Tak więc półtony oddzielają tu od siebie jeden cały ton i cztery całe tony (w skali durowej dwa całe tony od trzech całych tonów). Diagramy palcowań moll doryckiego będą zatem inne niż skal systemu modalnego skali durowej; ciekawostką jest fakt, że nie da się moll doryckiego zagrać przez dwie oktawy od struny E6 do E1, nie zmieniając pozycji (dla skali durowej istnieją dwa takie jednopozycyjne układy).

W muzyce jazzowej wykorzystuje się niemal wszystkie modesy moll doryckiego. W większości są to skale o dość dziwnym brzmieniu, a więc trudniejsze do zapamiętania. W tym odcinku przypatrzymy się dwóm skalom z systemu moll doryckiego (ang. melodic minor ascending), zbudowanym na jego IV i VII stopniu: pasterskiej (lydian dominant) oraz alterowanej (altered, diminished whole tone). Wszystkie te trzy skale przedstawia przykład 1; dla wyjściowej skali G-moll doryckiej otrzymujemy skalę pasterską od dźwięku c oraz alterowaną od dźwięku f#.

 

   

 

Każda skala systemu moll doryckiego różni się jednym dźwiękiem od odpowiadającej jej skali z systemu skali durowej, bo moll dorycki różni się jednym dźwiękiem od dur - III stopniem. Skala pasterska, zbudowana na IV stopniu, podobna jest do lidyjskiej, jednak ma septymę małą zamiast wielkiej; najłatwiej ją zapamiętać jako skalę lidyjską z obniżoną septymą lub skalę durową z obniżoną septymą i podwyższoną kwartą. W moim odczuciu brzmi ona znacznie lepiej niż skala lidyjska (obie te skale zawierają interwał kwarty zwiększonej), a ponieważ zawiera kwintę czystą, można ją grać pod często wykorzystywane w rocku akordy kwintowe. Wykorzystywana jest w muzyce etnicznej, głównie góralskiej i hinduskiej, oraz w gatunkach do nich nawiązujących. Przykładową frazę z użyciem tej skali i eksponującą jej brzmienie pokazuje przykład 2. W jazzie skalę tę wykorzystuje się dość często, a jedną z sytuacji, w której jej użycie jest bardzo wskazane, jest zastosowanie w progresji II-V-I zamiennika trytonowego do dominanty, tzn. w tonacji C-dur zamiast Dm7-G7-Cmaj7 zagramy Dm7-Db7-Cmaj7 (o zamiennikach trytonowych opowiem przy innej okazji). Do akordu Db7 można by zagrać skalę miksolidyjską Db, ale lepszym wyjściem będzie zagranie skali pasterskiej Db - jest ona bliższa tonacji C-dur niż miksolidyjska, ponieważ zawiera dźwięk g (miksolidyjska zawiera gb). Przykładowe zagrywki do obu podanych progresji (bez zamiennika trytonowego i z zamiennikiem) pokazuje przykład 3.

 

W pierwszym przypadku do dominanty stosuję skalę miksolidyjską, w drugim - do jej zamiennika - pasterską. Grając skalę pasterską na gitarze, niezłym punktem wyjścia jest wykorzystanie jednego z dwóch leżących obok siebie "prostokątnych" fragmentów palcowania na strunach H2 i G3 (w podanym przykładzie dla gamy pasterskiej Db leżą one na progach IV, VI i VIII).

 

Skala alterowana stosowana jest do akordów alterowanych, a więc akordów dominantowych septymowych z alterowaną kwintą i noną, np. G7+5+9, G7+5-9 itd. Gdyby przeanalizować jej budowę, okazałoby się, że składa się ona z prymy, tercji i septymy, czyli głównych składników akordu dominantowego, a pozostałe cztery dźwięki pokrywają się z alterowanymi składnikami akordu - zmniejszoną i zwiększoną kwintą oraz małą i zwiększoną noną. Najłatwiej jest zapamiętać ją jako "półton-cały ton-półton-i do końca całe tony". Jest ona bardzo często stosowana w progresjach, gdzie dominanta jest alterowana. Alteracja ma na celu sprawienie, żeby brzmienie dominanty było jeszcze bardziej dysonansowe. Zastosowanie tu "zwyczajnej" skali miksolidyjskiej lub modesu V moll harmonicznego sprawi, że skale te będą brzmiały zbyt prosto i naiwnie. Dopiero zastosowanie bardziej wyszukanych skal, jak alterowana lub zmniejszona (symetryczna), da pożądany efekt. Progresje z zastosowaniem dominanty alterowanej oraz zagranej pod nie skali alterowanej ilustruje przykład 4. Pierwsza progresja jest w tonacji C-dur, a druga w C-moll harmonicznej - dominanta alterowana może być stosowana w obu tych sytuacjach. Zauważmy, że skala alterowana (w przeciwieństwie do pasterskiej) nie zawiera kwinty czystej i dlatego nie może być grana pod proste akordy kwintowe. Powodzenia!

(Robert Lewandowski)