7, 9 oraz 13 w 12-taktowym bluesie
Wiemy już, że fundament dla bluesa 12-taktowego tworzą trzy akordy z septymą małą, a każdy z nich pełni ściśle określoną rolę.
Są to kolejno: tonika (I7), subdominanta (IV7) oraz dominanta (V7). Wiemy również, że akord durowy z septymą małą jest charakterystyczny między innymi dla skali miksolidyjskiej. Jej melodia powstanie, gdy gamę durową rozpoczniemy grać od jej piątego dźwięku, pomijając wcześniejsze. Lub też - używając języka muzycznego - jest to jeden z modusów gamy, piąty w kolejności, melodia zbudowana na jej piątym stopniu. Wiemy także, że tonację utworu wyznacza zazwyczaj I stopień naszej gamy (tutaj durowej).
Podsumujmy: trzon bluesa w danej tonacji (niech będzie tym razem G) stanowią trzy akordy: G7 (I7), C7 (IV7) oraz D7 (V7). Powstaje pytanie: Skoro akord z septymą małą jest charakterystyczny dla skali miksolidyjskiej zbudowanej na V stopniu gamy, dlaczego mówimy o jednej tonacji bluesa? Przecież jej trzon stanowią trzy akordy durowe z septymą małą, prawda? Mamy do czynienia z "trzema tonacjami" w jednym bluesie? Odpowiedź nie jest zadowalająca. Brzmi: "I tak, i nie". Wynika to przede wszystkim z tego, że odmian bluesa jest co najmniej kilka. Szukając odpowiedzi, warto posłuchać, czym różni się blues klasyczny od "jazzowego". Na pierwszy "rzut ucha" zauważymy, że w klasycznym, czarnym bluesie mamy do czynienia przede wszystkim z triadą I7, IV7 oraz V7. Natomiast w przypadku jazzowej odmiany tego gatunku akordów jest z reguły znacznie więcej.
Wniosek? Bluesa można grać, znając podstawową jego triadę - trzy akordy. Można również znacznie rozbudować jego harmonię, uzyskując w ten sposób brzmienie mniej klasyczne, z domieszką nuty jazzowej. Zauważ, że świadomi tych różnic muzycy w improwizacjach bluesowych używają słownictwa, które znacznie wybiega poza pentatonikę czy skalę bluesową oraz miksolidyjską. Pierwszym krokiem do przekraczania tej granicy może być na przykład poznawanie form bluesowych o nieco rozbudowanej harmonii. Zatem do dzieła!
Przykład 1 rozpoczyna funkcja G13. 13 podobnie jak 7 - jest interwałem, który może ubarwić nasz akord. Wiemy już, że akordy mają budowę tercjową. Prześledźmy wspólnie, jak one wyglądają na bazie skali miksolidyjskiej zilustrowanej w drugim takcie przykładu. Rozpoczynamy od prymy akordu G13 - dźwięku g. Kolejna jest tercja wielka - dźwięk b (h*). Następne interwały to odpowiednio: kwinta czysta (5) - dźwięk d, septyma mała (7) - f, nona (9) - a, undecyma (11) - c oraz tercdecyma (13) - e. Mamy zatem akord złożony z siedmiu dźwięków.
Wiadomo, że nie jesteśmy w stanie wszystkich ich zagrać jednocześnie na naszym instrumencie. Wybieramy zatem najważniejsze składniki akordu. Będą to: pryma decydująca o akordzie, tercja (która informuje nas o tym, czy akord jest molowy czy durowy), septyma mała (charakterystyczny interwał dla klasycznej harmonii bluesowej, jak również - skali miksolidyjskiej) oraz w naszym przykładzie tercdecyma. Akord taki opiszemy jako G13. Jeden z najczęściej stosowanych układów dla tej funkcji na gryfie ilustruje diagram nad pięciolinią. Skoro wybraliśmy cztery dźwięki spośród siedmiu, powstaje pytanie: "To co z pozostałymi?". Otóż one też mogą mieć znaczącą rolę w ubarwianiu naszego bluesa.
Stosując zasadę budowy tercjowej akordu, możemy na bazie wszystkich składników akordu G13 utworzyć m.in. następujące czterodźwięki: G7, Bm7/5b, Dm7, Fmaj7. Ilustruje je przykład 2. Grając akompaniament, możemy czasem pominąć składniki kwinty (która teoretycznie nie jest niezbędna), a także - mając na uwadze fakt, że zagra ją basista - prymy akordu (po co powielać dźwięki?).
Zadanie dodatkowe: spróbuj odnaleźć w sieci gamę C dur oraz opisujące każdy jej stopień akordy septymowe (czterodźwięki). Czy wśród nich nie znajdują się czasem te z omawianego właśnie przykładu? Zastanów się, dlaczego tak jest. Spójrz na V stopień gamy C dur. Jest tam funkcja G7 charakterystyczna dla skali miksolidyjskiej. Tej samej melodii, którą zagraliśmy w drugim takcie pierwszego przykładu. Funkcja opisująca V stopień gamy durowej, utworzona na kolejnych tercjach skali miksolidyjskiej... Jedna z siedmiu podstawowych funkcji, tworzących jej harmonię.
Przejdźmy do przykładu 3. Rozpoczęliśmy bluesa w tonacji G od funkcji G13 (toniki bluesa - I13). Pora na subdominantę, która może przybrać formę akordu C9. Przeanalizuj przykład 3 analogicznie do treści przedstawionej w przykładach 1 oraz 2. Rozpocznij od zagrania skali miksolidyjskiej tak, jak proponuję w taktach 2 oraz 3 omawianego przykładu. Zwróć uwagę na kolejne tercje oraz to, jakie przykładowe czterodźwięki można na nich zbudować (przykład 4).
Zadajmy sobie teraz parę pytań: W jakiej tonacji się poruszasz, w myśl harmonii klasycznej, gdy zagrasz: C7, Em7/5b, Gm7, Bbmaj7 - czterodźwięki zbudowane na skali miksolidyjskiej C, D, E, F, G, A, Bb, C? (odpowiedź: F). Czy możesz z nich skorzystać, budując harmonię bluesa w G? Ależ tak! W jaki sposób? Ubarwiając lub zastępując nimi rolę subdominanty, którą stanowi tutaj akord C9. Często podczas grania możemy pominąć kwintę lub prymę akordu, o czym wspomniałam już wcześniej. Przejdźmy do ostatniej funkcji naszej bluesowej triady - dominanty. Akord, który pełni jej rolę, często przybiera formę funkcji alterowanej. Co to znaczy? Alteracja oznacza obniżenie lub podwyższenie w akordzie interwałów kwinty lub nony.
Przykładem może być funkcja przedstawiona w pierwszym takcie przykładu 5, D7/9#. Przykład ilustruje jeszcze dwie inne funkcje - akord molowy z septymą małą (Am7) oraz tzw. akord zmniejszony (Dbdim7), do którego budowy oraz roli w bluesowej harmonii jeszcze powrócimy przy innej okazji.
Tymczasem spójrz na przykład 6. Jest to blues w tonacji G o rozbudowanej harmonii. 12-taktową formę poprzedza 2-taktowa fraza, na którą składają się cztery funkcje, dla których charakterystycznym interwałem jest tercdecyma. Układy akordów, dla których nie dołączyłam diagramów w powyższych przykładach, należy przetransponować do pozycji na gryfie, odpowiedniej dla toniki danego akordu. Zauważ, że grając funkcję G13, dźwięk g (tonika akordu) znajduje się na progu 3 struny basowej e. Jeżeli masz zagrać np. funkcję Bb13, musisz odnaleźć jej tonikę. Dźwięk Bb znajduje się na progu 6 struny basowej e. Układ funkcji G13 należy zatem przenieść z progu 3 na 6. W przypadku funkcji A13 - z progu 3 na 5, natomiast w sytuacji Ab13 - na 4. Podobnie należy postąpić, odnajdując na gryfie akordy Gb13, F13 oraz E13. Funkcję Db9 odnajdziesz, odpowiednio przenosząc na gryfie układ zilustrowanego akordu C9 o pół tonu w górę (z progu 3 na 4). Natomiast akord Bm7 uzyskasz, podwyższając wszystkie składniki akordu Am7 o cały ton (diagram zilustrowanej funkcji Am7 przenosimy z progu 5 na 7).
Gdy już zapoznasz się z powyższymi funkcjami, spróbuj zagrać zilustrowanego w ostatnim przykładzie bluesa w G. A może pokusisz się o zastąpienie lub ubarwienie funkcji G13 lub C9 tymi, jakie pojawiły się w przykładach 2 oraz 4? Na zakończenie dodam, że o klimacie naszych solówek w dużym stopniu decyduje to, co jest "pod nią" - a więc między innymi harmonia, dlatego dobrze jest również i temu zagadnieniu poświęcić trochę czasu.
