Co oznacza termin koło kwintowe?

Jeśli zapiszesz gamę durową we wszystkich tonacjach, to zauważysz, że można te tonacje uporządkować według przybywania w nich znaków chromatycznych (krzyżyków lub bemoli). Na przykład: gama durowa w tonacji C składa się z dźwięków: C D E F G A B. Nie ma tu żadnego znaku chromatycznego, więc umieścimy tę tonację na szczycie naszej listy, oznaczając numerem "0". Gama durowa w tonacji G składa się z dźwięków: G A B C D E F# - przybył nam jeden krzyżyk, więc umieścimy ją zaraz po "C", oznaczając jako "1". Ta sama gama w tonacji E składa się z dźwięków: E F# G# A B C# D# - mamy tutaj cztery krzyżyki, więc umieścimy ją na naszej liście z oznaczeniem "4". Podobnie rozpisujemy pozostałe tonacje, aż do uzyskania pełnej listy, uporządkowanej pod względem przybywania w nich krzyżyków: C (0), G (1), D (2), A (3), E (4), B (5), F# (6), C# (7), G# (8), D# (9), A# (10), E# (11).

Można zauważyć, że kolejne tonacje oddalone są od siebie o interwał kwinty w górę (C>G, G>D, itd.). Listę tę można przedstawić w formie graficznej, zapisując ją na okręgu. Tak przedstawioną listę tonacji nazywa się właśnie kołem kwintowym. Podobną listę stworzyć można dla tonacji zapisanych z użyciem bemoli: C (0), F (1), Bb (2), Eb (3), Ab (4), Db (5), Gb (6), itd... Jak widać, tutaj również tonacje oddalone są od siebie o interwał kwinty, tylko w odwrotnym kierunku - w dół (C na F, F na Bb, itd.). Warto nadmienić, że tonacje z dużą ilością znaków chromatycznych są rzadko używane. Na przykład w tonacji G# pojawiają się dwa krzyżyki na nucie F (oznaczane Fx = czytane "fisis"), a w każdej kolejnej tonacji takich podwójnych krzyżyków jest więcej. Zapis staje się wtedy nieczytelny i niepraktyczny. Umownie stosuje się zapis maksymalnie do sześciu znaków przykluczowych. Począwszy od siedmiu znaków, można zapis uprościć, przykładowo tonację C# (siedem krzyżyków) można zapisać enharmonicznie jako Db (pięć bemoli), a tonację G# (osiem krzyżyków) - jako Ab (cztery bemole), itd.

Krzysztof Inglik